راهی که ما نرفته‌ایم – به مناسبت روز جهانی زبان مادری
سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) در تاریخ ۱۷ نوامبر سال ۱۹۹۹ روز ۲۱ فوریه (برابر با دوم و گاهی سوم اسفند ماه) را روز جهانی زبان مادری نامید.
این سازمان هر سال به مناسبت این روز پیامی منتشر می‌کند. در پیام سال ۲۰۱۸ خانم آدری اَزولَی (Audrey Azoulay)، مدیرکل یونسکو، به مناسبت این روز آمده است:
«امروز، یونسکو نوزدهمین سالگرد روز جهانی زبان مادری را پاس می‌دارد. این فرصتی است برای یادآوری تعهد سازمان ما به سیاست پاسداری و ترویج زبان‌ها. زبان بسیار بیشتر از یک ابزار ارتباطی صرف است. زبان بیانگر وضعیت و خصوصیات انسانی ماست و ارزش‌ها، باورها و هویت ما در زبان تجلی می‌یابد. از رهگذر زبان است که ما تجربیات، سنت‌ها و دانش‌مان را انتقال می‌دهیم و تنوع زبان‌ها بازتاب دهنده غنای بی‌چون و چرای رویاها، تصورات و شیوه‌های زندگی ماست.»
در بخش دیگری از این پیام آمده است یونسکو سال‌هاست با هدف پیراستن و حیات بخشیدن به این جزء ضروری از میراث نامحسوس بشریت و برای دفاع از تنوع زبانی و ترویج نظام‌های آموزش چندزبانه فعالیت می‌کند: «این تعهد به خصوص به آن دسته از زبانهای مادری بازمی‌گردد که به میلیون‌ها ذهن جوان در حال رشد شکل می‌دهند و به عنوان محملی ناگزیر برای پیوستن آنها به جامعه انسانی، در وهله نخست در سطح محلی و در پی آن در سطح جهانی عمل می‌کنند. بنابراین یونسکو از سیاست‌های زبانی به ویژه در کشورهای چند زبانهای که کاربست زبان مادری و زبانهای بومی را ترویج و تشویق می‌کنند، پشتیبانی می‌کند.»
یونسکو همچنین توصیه می‌کند این زبان‌ها از نخستین سال‌های تحصیل در روند آموزش به کار گرفته شوند، چرا که کودکان با زبان مادری خود بسیار بهتر آموزش می‌بینند.
روز جهانی زبان مادری
این سازمان همچنین استفاده از زبان مادری را در فضاهای عمومی و به خصوص در اینترنت که چندزبانگی در آن باید به یک قاعده بدل شود، تشویق می‌کند: «همگان، صرف نظر از زبان نخست‌شان، باید بتوانند در فضای مجازی به منابع دسترسی پیدا کنند و جوامع آنلاین گفت‌و‌گو و تبادل نظر بسازند. امروز، این یکی از چالش‌های اصلی توسعه پایدار است که قلب برنامه توسعه ۲۰۳۰ سازمان ملل متحد است.
شاهد علوی، روزنامه‌نگاران مقیم آمریکا و از فعالان حق زبان مادری در یادداشتی که پیشتر به مناسبت روز جهانی زبان مادری برای زمانه نوشته است، درباره این حق در ایران می‌گوید: «یکی از مواردی که بخش قابل توجهی از ایرانیان که زبان مادری آنان فارسی است -فارغ از این‌که دارای چه دیدگاه سیاسی‌ای هستند- در مورد آن توافق نظر دارند، مسأله شیوه برخورد با تنوع زبانی در ایران است. برنامه‌ریزی آشکار سیستم سیاسی و فرهنگی حاکم در نزدیک به ۱۰۰ سال گذشته برای نادیده گرفتن زبانهای غیرفارسی در ایران و به حاشیه راندن آنها در زندگی سیاسی و اجتماعی و نظام آموزشی تنها با همکاری مستقیم و غیرمستقیم بخش مهمی از جامعه با این سیاست‌ها ممکن و عملیاتی شده است. بخش مؤثری که حمایت نظری و فکری چهره‌های مؤثر فرهنگی، روشنفکری و ادبی جامعه را با خود داشته‌اند.»
به مناسبت روز جهانی زبان مادری، این یادداشت شاهد علوی در زمانه بازنشر شده است:
سال‌هاست که شعار انتخابی یونسکو برای روز جهانی زبان مادری، حول مسأله آموزش چند زبانه همچون یکی از پیش‌شرط‌های توسعه پایدار می‌چرخد. یونسکو امسال نیز با اشاره به اهمیت تنوع زبانی در جوامع انسانی بر تعهد همه جانبه خویش به پاسداشت تنوع زبانی و چندزبانگی تأکید می‌کند و یادآور می‌شود که «زبان‌ها به اندیشه‌ها و هویت ما شکل می‌دهند و ما از رهگذر آنها خویش را بیان می‌کنیم. بدون احترام به تنوع زبانی که راهی برای درک درست همه فرهنگ‌ها باز می‌کند، یک گفت‌و‌گوی معتبر یا همکاری مؤثر بین‌المللی شکل نخواهد گرفت.»
درباره روز جهانی زبان مادری
روز جهانی زبان مادری، مرهون و مدیون مبارزات مردم بنگلادش، به خاطر زبان مادری‌شان است. کشور کنونی بنگلادش بعد از استقلال پاکستان به رهبری محمدعلی جناح از هند، با هزار و ۶۰۰ کیلومتر فاصله، به عنوان پاکستان شرقی نامیده شد. رهبران پاکستان غربی، برخلاف رهبران خردمند کنگره هند، آزادی و برابری از جمله دین و زبان را همراه با سیستم فدرال واقعی در کشور خود ایجاد نکردند، بلکه پاکستان غربی به بهانه وحدت دینی (مسلمان بودن اکثریت) می‌خواست با داشتن جمعیتی کمتر از ۵۰ میلیون، آن هم مرکب از هشت زبان مختلف، کشور ۷۵ میلیونی بنگلادش را از خواندن، نوشتن، تحصیل، تدریس و دفاع حقوقی در دادگاه‌ها به زبان مادری خودشان، با سرکوب پلیسی محروم کند و آنها را اردو زبان سازد.
عمر این ستم زبانی، بیش از هفت سال طول نکشید. کشور کنونی پاکستان بعد از استقلال (در سال ١٩۴٧ با هند از انگلستان) و سپس جدایی از آن کشور، با شورش دانشجویی و سراسری بنگلادش برای حفظ هویت زبان مادری و انسانی خود روبه‌رو شد و سرکوب پلیس و جنایت‌های غیر انسانی هم به‌جایی نرسید و استقلال بنگلادش را که از حمایت بی‌دریغ هند هم برخوردار بود، به ناچار به رسمیت شناخت. پاکستانی‌ها پس از این تجربه تلخ، این فهم را داشتند که سنت قاعد اعظم خود محمدعلی جناح را در تحمیل زبان اردو در داخل کشور باقیمانده پاکستان، تا حدی کنار بگذارند و با ایجاد سیستم فدرالیسم و آزادی زبانهای مادری از قبیل پشتونی و بلوچی و … در کنار زبان مشترک انگلیسی و اردو، بقا و همزیستی خودخواسته پاکستان را تضمین کنند.
تبدیل زبان رسمی و انحصاری اردو به زبان مشترک، در واقع تضمین‌نامه استقلال پاکستان کنونی شد و بر تنش‌های اقتصادی ناشی از فقر و بیکاری و اختلافات دینی، عشیرتی و تاریخی، تنش‌های زبانی فرهنگی را هم اضافه نکرد. از بیست و یکم نوامبر سال ۱۹۹۹، سازمان ملل متحد (یونسکو) نیز ٢١ فوریه را روز بزرگداشت زبان مادری اعلام کرد و به رسمیت شناخت.
روز زبان مادری، ضیاء صدرالاشرفی
برای خواندن ادامه این مطلب بر روی لینک زیر کلیک کنید:
سال‌هاست که شعار انتخابی یونسکو برای روز جهانی زبان مادری، حول مسأله آموزش چند زبانه همچون یکی از پیش‌شرط‌های توسعه پایدار می‌چرخد. یونسکو امسال نیز با اشاره به اهمیت تنوع زبانی در جوامع انسانی بر تعهد همه جانبه خویش به پاسداشت تنوع زبانی و چندزبانگی تأکید می‌کند و یادآور می‌شود که «زبان‌ها به اندیشه‌ها و هویت ما شکل می‌دهند و ما از رهگذر آنها خویش را بیان می‌کنیم. بدون احترام به تنوع زبانی که راهی برای درک درست همه فرهنگ‌ها باز می‌کند، یک گفت‌و‌گوی معتبر یا همکاری مؤثر بین‌المللی شکل نخواهد گرفت.»
آموزش زبان مادری در سقز
به این ترتیب به باور یونسکو که بازتاب دهنده دیدگاه علمی رایج در این حوزه است درک فرهنگ‌های متفاوت به عنوان سرمایه‌های معنوی و میراث بشری و تعامل بین فرهنگی بیش از هر چیز از رهگذر زبان میسر خواهد شد و به حاشیه راندن یک زبان، لاجرم به کنار گذاشتن بخشی از فرهنگ بشری منجر خواهد شد و هر گونه تعامل سازنده و مؤثر بشری چه در چارچوب سیاست و چه ورای مرزهای سیاسی را دشوار و بلکه غیرممکن خواهد ساخت.
یونسکو همچنین معتقد است تنوع زبانی سبب گسترش فرهنگ صلح و تفاهم فرهنگی می‌شود زیرا هر زبان حامل فرهنگ متمایزی‌ست و واجد سویه‌ها و آموزه‌های مفیدی برای جامعه بشری‌ست.
این سازمان همچنین با عنایت به اهمیت تنوع زبانی، در بیانیه‌ها و پیشنهادهای سالانه خود به مناسبت این روز بر پشتیبانی و برنامه‌ریزی برای آموزش و پرورش دو زبانه یا چند زبانه، به‌خصوص با به رسمیت شناختن نقش محوری زبان مادری در شیوه‌های طبیعی یادگیری، در همه سطوح آموزش و در همه محیط‌ها تأکید می‌کند.
ایرینا بوکووا، دبیر کل یونسکو نیز تنوع فرهنگی را هم‌ارز تنوع زیستی در طبیعت می‌داند و با اشاره به این‌که هر فرهنگ درس‌هایی از گذشتگان برای نیل به توسعه پایدار در خود دارد به ارتباط بین حفاظت از تنوع زبانی و تحقق توسعه پایدار در جهان تأکید می‌کند: «دسترسی به تنوع زبانی می‌تواند حس کنجکاوی و درک متقابل میان مردم را بیدار کند. برای همین هم هست که یادگیری زبان‌ها همزمان تعهدی‌ست به صلح، نوآوری و خلاقیت.»
شاید این بخش از نظر یونسکو و دبیر کل آن بیش از همه به تجربه زندگی در ایران به عنوان یک کشور با تنوع زبانی و فرهنگی چشمگیر ارتباط داشته باشد.
یکی از مواردی که بخش قابل توجهی از ایرانیان که زبان مادری آنان فارسی است -فارغ از این‌که دارای چه دیدگاه سیاسی‌ای هستند- در مورد آن توافق نظر دارند، مسأله شیوه برخورد با تنوع زبانی در ایران است. برنامه‌ریزی آشکار سیستم سیاسی و فرهنگی حاکم در نزدیک به یک‌صد سال گذشته برای نادیده گرفتن زبانهای غیرفارسی در ایران و به حاشیه راندن آنها در زندگی سیاسی و اجتماعی و نظام آموزشی تنها با همکاری مستقیم و غیرمستقیم بخش مهمی از جامعه با این سیاست‌ها ممکن و عملیاتی شده است. بخش مؤثری که حمایت نظری و فکری چهره‌های مؤثر فرهنگی، روشنفکری و ادبی جامعه را با خود داشته‌اند.
https://www.radiozamaneh.com /382699
