دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، روز سه شنبه ۱۳ مارس به خبرنگاران گفت اختلاف با تیلرسون در حوزه‌های کلیدی سیاست خارجی مانند ادامه برجام و مفاد توافق هسته‌ای از دلایل اصلی برکناری وزیر خارجه و دلیل انتصاب پمپئو به این مسند است.
دونالد ترامپ در رابطه با تغییرات در کابینه‌اش به خبرنگاران گفت: «من درواقع رابطه خوبی با رکس داشتم. اما واقعاً مشکل یک ذهنیت متفاوت، تفکر متفاوت بود. وقتی به توافق با ایران نگاه می‌کنید، به نظر من وحشتناک است. حدس می‌زنم او تصور میکرد که این توافق خوب است. بنابراین ما واقعاً مثل هم فکر نمی‌کردیم. با مایک پمپئو، فرآیند فکر کردنمان مشابه است. فکر میکنم با مایک پمپئو خیلی خوب پیش رود.»
مایک پمپئو رئیس سازمان اطلاعات مرکزی ایالات متحده آمریکا (سیا) می‌باشد.و اگر بتواند رای اعتماد اکثریت نمایندگان مجلس سنا آمریکا را بدست آورد، میتوان پمپئو را هفتادمین وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا دانست. او پیشتر نماینده حوزه انتخابیه چهارم کانزاس از حزب جمهوری‌خواه ایالات متحده آمریکا در مجلس نمایندگان ایالات متحده آمریکا بود که برای نخستین‌بار در ۵ ژانویه ۲۰۱۱ میلادی به‌عضویت این مجلس درآمد. همینطور پمپئو در کارزارهای انتخاباتی‌اش حمایت شرکت نفتی «صنایع کوک» را به همراه داشته که از حامیان مالی اصلی حزب جمهوری‌خواه هستند. به گزارش «تینک پروگرس» در سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۶ مایک پمپئو ۹۰۰ هزار دلار کمک مالی از برادران کوک، شرکت‌های نفتی‌شان یا سازمان‌های نزدیک به آنها دریافت کرده است. او عضو جنبش تی‌پارتی در حزب جمهوری‌خواهان آمریکا است و در سمت راست طیف سیاسی جمهوری‌خواهان قرار می‌گیرد. او همچنین عضو انجمن ملی اسلحه، گروه لابی گسترش استفاده از سلاح گرم در آمریکا است. مایک پامپیو با بستن بازداشتگاه گوانتانامو مخالف است.
در اینجا سعی میکنم به چند مورد اختلاف نظر بین دونالد ترامپ و رکس تیلرسون اشاره و در نهایت خواهیم دید این انتصاب از سوی رئیس جمهور ایالات متحده چه عواقبی را برای کشورمان ایران خواهد داشت.
۱-مورد اول مربوط به کره شمالی و مسائل مرتبط با آزمایش های موشکی این کشور است، که وزیر خارجه ایالات متحده نتوانست آنچه را که ترامپ میخواهد عملی کند. تیلرسون به قدری در مورد کره شمالی ضعیف عمل کرد که گاها خودِ ترامپ نقش وزیر امور خارجه را بازی میکرد و سیاست ها شفاف انتقال میداد.
۲- مورد دوم به موضوع انتقال پایتخت اسرائیل برمیگردد، آنجایی که تیلرسون با این عمل سخت مخالفت میکرد و آنرا در مسیر راه یابی به صلح بین دو کشور فلسطین و اسرائیل نمی دید. حال با آمدن پمپئو این عمل راحتر صورت خواهد گرفت، که با پیام گرم نتانیاهو روبرو شد. نتانیاهو در پیامی گفت:«آمدن دوست و برادر اسرائیل را تبریک میگویم».
۳- مورد سوم به توافق برجام مرتبط است. ویزر امور خارجه امریکا باور داشت که میبایست به گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی احترام گذاشت و آن را پذیرفت و در کنار آن بر سر پرونده های دیگر مانند موشک های بالستیک(دور برد) و حضور منطقه ای رژیم ایران مذاکره کرد. اما این آن چیزی نبود که تیم ترامپ بخواهد و در این اواخر معاون رئیس جمهور مایک پنس بر این باور بود که رژیم ایران هم اکنون در تلاش برای پیشبرد برنامه هسته ای است.
حال با این تغییر در پست وزارت خارجه، تیم امنیتی ترامپ بدون دردسر میتوانند سه پروژه فوق را راحتر از پیش عملی کنند. همینطور این تغییر میتواند شرایط و آینده چهار کشورِ لبنان،سوریه،عراق و ایران را تا حدود زیادی تعیین تکلیف کند. البته لازم به ذکر است تغییرات آقای ترامپ به همینجا خطم نمی شود. طبق گزارش انتشار داده شده در نشریه ” businessinsider” احتمال برکناری مک مستر مشاور امنیت ملی ترامپ از سمت خود پیش بینی و کاندید پیشنهادی برای این پست جان بولتون است.
دیدگاه مایک پمپئو در برابر ایران
پمپئو ازجمله نمایندگانی بود که به‌طور مداوم با مذاکرات هسته‌ای آمریکا و گروه ۵+۱ با ایران مخالفت میکرد. او گزینه حمله نظامی به تأسیسات هسته‌ای ایران را رویکرد بهتری نسبت به مذاکرات می‌دانست. در سال ۲۰۱۴ در میزگردی به همراه تام کاتن – از دیگر قانون‌گذاران آمریکایی مخالف مذاکرات با ایران – پمپئو گفت: «با دو هزار حمله میتوان توان هسته‌ای ایران را نابود کرد. این کاری نیست که یک نیروی ائتلافی از پس آن برنیاید.» لازم به یاد آوری است که یکی از آن تاسیاست، مرکز اتمی اصفهان بود.با مطالعات صورت گرفته در همان سالها به این نتیجه رسیدند در صورت بمباران مرکز اتمی اصفهان، آلودگی ناشی از آن با بادهای موسمی به تمامیه استان انتقال و باعث مرگ صد ها هزار نفر در این استان خواهد شد.
موضع ضد برجامی مایک پمپئو ادامه داشت و حتی رسیدن به پست ریاست سیا باعث عمقب نشینی پمپئو از موضع سخت اش نسبت به ایران نشد و در کابینه ترامپ شاید از تنها افرادی بود که تاکید به خروج از برجام را داشت. در ماه اکتبر ۲۰۱۷ زمانی که ترامپ در مورد ادامه وفاداری آمریکا به قرارداد برجام تصمیم می‌گرفت، پمپئو در مقام رئیس سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) در «انجمن امنیت ملی» در تگزاس ایران را «بزرگ‌ترین کشور حامی تروریسم» خواند و گفت سپاه پاسداران «بی‌پرواتر و دریده‌تر» شده است.
در بین مقام‌های دولت ترامپ، تا کنون مایک پمپئو بیش از همه علیه توافق اتمی ایران حرف زده و موضع مخالف گرفته است. در ماه‌های اخیر پمپئو تلاش کرد با انتشار اسناد و مدارکی از سال‌های گذشته، در خصوص ارتباط جمهوری اسلامی با سازمان القاعده زمینه بیشتری برای افزایش فشارها بر ایران فراهم کند. مایک پمپئو بر این باور است، باید تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران گسترش پیدا کند. او در جلسه‌ای در مجلس نمایندگان آمریکا در تاریخ ۱۵ نوامبر ۲۰۱۶ دربارهٔ گسترش تحریم‌های تسلیحاتی ایران گفت: «افتخار می‌کند که در کنار نمایندگانی از هر دو جناح در مقابل تخاصم ایران ایستاده است. گسترش تحریم‌های تسلیحاتی ایران نقش مهمی در حفظ امنیت آمریکایی‌ها دارد». دشمنی و مخالفت وی با رژِیم اسلامی ایران بر کسی پوشیده نیست. مایک پمپئو خواهان بکار بستن روش‌های بسیار سخت و شدید علیه ایران است. به باور پمپئو ترکیبی از تحریم‌های گسترده و تهدید نظامی میتواند رژیم جمهوری اسلامی را به زانو درآورد.
این تغییرات چنان ترسی بر تن رژیم انداخته است که موسوی کارشناس مسائل آمریکا در شبکه تلویزیونی نگرانی خود را ابراز و گفت:«این تغییرات در یک سال و دو ماه اخیر عمدتاً به‌سمت تندرو شدن در حال حرکت است. موسوی ادامه میدهد:موضوع دیگر که ممکن است خطرناکتر باشد صحبت برکناری آقای مک مستر مشاور امنیت ملی و کاندید شماره یک برای جایگزینی ایشان آقای جان بولتون است که یک نئوکان خیلی خطرناکی است. در واقع این تغییرات متأسفانه به سمت اشخاص تندتر پیش رفته است که در نهایت بنظر نمیرسد اینها تغییر در ساختار کلی سیاست خارجی آمریکاست ولی قطعاً نسبت به مسائل مختلف از جمله ایران فکر میکنم سیاستهای تندتری رو باید انتظار داشته باشیم».
پمپئو، آینده ایران و برجام
با توجه به تفییرات در ترکیب کابینه دولت ایالات متحده آمریکا، احتمال میرود سیلِ تحریم های جدید به طرف ایران سرازیر شود که اولین بسته تحریمها را اروپا به بهانه حفظ برجام در چند روز گذشته اعلام کرده است. به گزارش رویترز، به موجب این سند بریتانیا، فرانسه و آلمان برای متقاعد کردن آمریکا به حفظ توافق هسته‌ای تحریم‌های اروپایی جدیدی را علیه ایران در مورد برنامه موشکی ایران و نیز نقش رژیم جمهوری اسلامی در منطقه پیشنهاد کرده‌اند. دو منبع آشنا به جزئیات موضوع به رویترز خبر داده‌اند که این سند مشترک که نسخه‌ای از آن به رویت رویترز رسیده، روز جمعه به پایتخت‌های اروپایی ارسال شده تا حمایت همه ۲۸ کشور عضو اتحادیه اروپا برای چنین تحریم‌هایی کسب شود.
در ادامه بسته های تحریمی روز پنجشنبه ۲۴ اسفند ۹۶، در جلسه کمیته امور خارجی مجلس نمایندگان آمریکا در اجلاس خود به ریاست اد رویس، لایحه دو حزبی «حسابرسی از (رژیم) ایران به‌خاطر نقض حقوق بشر و گروگانگیری» را برای اعمال تحریم‌های جدید علیه رژیم جمهوری اسلامی به‌تصویب رسید. لایحه دوحزبی ۴۷۴۴ که به‌دنبال قیام سراسری مردم ایران در دی‌ماه گذشته توسط مایکل مک‌کال رئیس کمیته امنیت داخلی مجلس نمایندگان ارائه شده تا کنون در مجموع از ۴۵ حامی مشترک از اعضای هر دو حزب برخوردار شده شده است. از جمله اد رویس رئیس کمیتة خارجی، الیوت انگل رئیس دموکرات‌ها در این کمیته و تد دویچ رئیس دموکرات‌ها در زیرکمیته خاورمیانه حامیان اصلی این لایحه هستند.
اما با ارائه تمام بسته های تحریمی از سوی نمایندگان امریکا و اروپا اینطور به نظر میرسد که امریکا با تائید چنین تحریم هایی پای خودش را از برجام بیرون بکشد. این موضوع به قدری جدی است که نخست وزیر اسرائیل بنیامین نتانیاهو به نقل از نشریه AXIOS در یک جلسه خصوصی اعلام کرده است که امریکا در برجام نخواهد ماند. حتی نشریه آمریکایی فارین پالیسی می‌نویسد: پیش از تغییر اخیر در راس وزارت امورخارجه، تداوم توافق اتمی با ایران با تردیدهای جدی روبرو بوده است. ترامپ در ماه ژانویه به کنگره آمریکا و متحدین اروپایی خود التیماتوم داد در صورتیکه این توافق تا روز ١۲ ماه مه آینده بر اساس خواست های اعلام شده اش اصلاح نگردد، آمریکا از این توافق خارج خواهد شد.
در صورت جدی تر شدن احتمال خروج امریکا از برجام، باید منتظر تحریم های سنگینی در زمینه های گوناگون مانند: موشکی-اقتصادی-حقوق بشری- منطقه ای و اتمی باشیم که میتواند کمر رژیم ایران را برای همیشه خم کند. اگر تنها به شرایط اقتصادی کشور نگاه کنیم متوجه میشویم که، اقصاد امروز ایران ویران شده است. رکود و تورم همزمان در کشور حاکم است و با توجه به شکل اقصادی کشور(اقتصاد غیر تولیدی) نمیتوان امیدوار بود که اوضاع اقتصادی بهبود پیدا کند. و حال با خارج شدن ایالات متحده از برجام و تصویب تحریم های سخت تر علیه ایران به دلیل فعالیت های موشکی-حمایت از تروریسم-دخالت در امور دیگر کشور ها-حقوق بشری باید شاهد وخیم تر شدن اوضاع باشیم، که میتواند اقتصاد ایران را به صورت کامل به فروپاشی برساند.
نتیجه
در نهایت با تغییر در ترکیب کابینه دولت ترامپ، شرایطی فراهم خواهد شد که مقابله با ایران را به صورت بسیار سخت تر پیش خواهد برد. و احتمال دارد با آمدن مایک پمپئو به عنوان وزیر خارجه ایالات متحده، نظریه رژیم چنج به سیاست خارجی آمریکا تبدیل شود. تا به امروز دیدگاه سنتی وزارت خارجه ایالات متحده در قبال ایران، بر پایه تقویت نیروهای میانه روِ درون حکومتی بود؛همانطور که رکس تیلرسون در ماه های اولیه حضورش در این وزارت خانه آشکارا بر این سیاست تاکید داشت. اما این دیدگاه با آمدن آقای پمپئو در حال تغییر به مقابله با رژیم ایران خواهد بود. در واقع دلیلِ موجه این مقابله زمانی پررنگ میشود که هر دو طرف به دنبال حفظ منافع خود هستند.یعنی آنجا که رژیم ایران سعی در حفظ خود در قدرت دارد و ایالات متحده نیز بدنبال حفظ منافع دراز مدت خود در مقابل قدرت های کلان مانند روسیه و چین است. اما از آنجا که یک روز بعد از برکناری رکس تیلرسون کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی جلسه فوق‌العاده برگزار و به این نتیجه رسیده اند که تنها راه ماندن در قدرت، چرخش در زمین شرق و تنها مسیرِ راه کره شمالی شدن است؛در نتیجه باور به اجرای نظریه رژیم چنج در سیاست خارجه ایالات متحده پررنگ تر از قبل خود را نشان میدهد.
با توجه به تغییرات در کابینه و انتصاب افراد تندرو بخصوص در قبال ایران، آیا رژیم چنج به روشی نرم صورت خواهد گرفت یا خیر؟
سوالی که جواب آن را آینده ای نه چندان دور به ما خواهد داد.
