یک نماینده مجلس ایران با تاکید بر اینکه قانون اساسی این کشور “با صراحت تحصیل اقوام کشور به زبان مادری در کنار زبان فارسی در مدارس را آزاد عنوان می‌کند” از تدوین طرح آموزش زبان مادری در مدارس ایران خبر داد.
به گزارش عصر ایران صدیف بدری، نماینده اردبیل، نمین، نیر و سرعین در مجلس ایران گفت: «حق آموزش به زبان مادری، قومی و محلی در بسیاری از اسناد و معاهدات حقوق‌بشری مثل منشور زبان مادری، اعلامیه جهانی حقوق زبانی، بندهای 3 و 4 ماده 4 اعلامیه حقوق اشخاص متعلق به اقلیت‌های قومی، ملی، زبانی و مذهبی، ماده 30 کنوانسیون حقوق کودک، ماده 27 میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی مورد تاکید قرار گرفته است و مهمتر از همه آنها قانون اساسی مترقی نظام اسلامی بر آن تاکید دارد.»
بدری در ادامه افزود: «اگرچه اصل پانزدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران با صراحت تحصیل اقوام کشور به زبان مادری در کنار زبان فارسی در مدارس را آزاد عنوان می‌کند اما متاسفانه برخی معذوریت‌ها، محدودیت‌ها و بعضا تنگ‌نظری‌ها همواره مانع اجرای آن بوده است.»
اصل 15 قانون اساسی ایران می‌گوید «زبان و خط رسمی و مشترک مردم ایران فارسی است. اسناد و مکاتبات و متون رسمی و کتب درسی باید با این زبان و خط باشد ولی استفاده از زبان‌های محلی و قومی در مطبوعات و رسانه‌های گروهی و تدریس ادبیات آنها در مدارس، در کنار زبان فارسی آزاد است.»
این نماینده مجلس از جمع‌آوری امضاء برای طرح آموزش زبان مادری در مدارس ایران خبر داد و گفت: «امیدوارم با تصویب و اجرایی شدن آن شاهد تدریس ادبیات زبان‌های مادری کشور در نقاط مختلف کشور باشیم.»
تلاش‌ها برای تحقق تدریس به زبان مادری
علاوه بر نمایندگان در مجلس، مردم و فعالان اجتماعی نیز پیش از این بارها حق تدریس به زبان مادری را خواستار شده بودند. در روز جهانی زبان مادری عرب‌های اهواز کمپین گسترده‌ای به راه انداخته و مقالات، گزارش‌ها، اخبار و تصاویر متعددی در زمینه مطالبه حق تحصیل به زبان مادری با هشتگ#الدراسة_بلغة_الأم_حقي در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرده و از مقامات ایران خواستند استفاده از این حق را که در قانون اساسی فعلی ایران نیز به آن اشاره شده، ممکن کنند. در همین راستا سازمان حقوق بشر اهواز در بیانیه‌ای که به مناسبت روز جهانی زبان مادری منتشر کرد، به اوضاع زبانی ملیت‌های غیرفارسی در ایران اشاره و گزارش کرد در حالی که یونسکو، سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد در بیانیه‌ای که به مناسب این روز منتشر کرده، از همه کشورهای عضو خواسته بیشترین تعداد ممکن از زبان‌ها را جشن بگیرند، اما ایران کماکان عرب‌های اهوازی و دیگر ملیت‌های از جمله کردها، ترک‌ها، بلوچ‌ها، ترکمن‌ها، گیلک‌ها، قشقائی‌‌ها، لرها و دیگران را از تحصیل به زبان مادری محروم کرده و زبان فارسی را به عنوان تنها زبان رسمی در سیستم آموزشی کشور به آنها تحمیل کرده است.
این سازمان پیش از این اعلام کرده بود “علیرغم اینکه زبان فارسی، زبان تنها یکی از قومیت‌ها در ایران و نه زبان دیگر قومیت‌هایی است که بیش از نیمی از جمعیت ایران را تشکیل می‌دهند، به لطف سیاست‌های نژادپرستانه به ابزاری ایدئولوژیک برای مبارزه با دیگر زبان‌ها و نابودی هویت قومی ملت‌های غیرفارس از طریق فارسیزاسیون سیستماتیک و همانندسازی فرهنگی، تبدیل شده است.”
مخالفان: توطئه است
طرح تحصیل به زبان مادری در سال‌های اول دولت حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران مطرح شد. در آن زمان علی یونسی، دستیار ویژه رییس‌جمهوری در امور اقوام و اقلیت‌های دینی و مذهبی و وزیر اطلاعات سابق از تلاش دولت برای اجرای اصل پانزده قانون اساسی خبر داد و گفت: «ما مصر هستیم که آموزش زبان و ادبیات محلی در مدارس و دانشگاه‌ها وجود داشته باشد. این هم برای زبان‌های محلی لازم است هم برای زبان فارسی و ما این دو را ضد هم نمی‌دانیم و نمی‌دانم چرا بعضی‌ها از این بابت نگرانند؟»
یونسی در آن زمان اعلام کرد: «در نشست‌هایی که با وزیر آموزش و پرورش داشتیم قرار شد برنامه‌ای مدون شود تا این مسئله حل شود. تدریس به زبان مادری از جمله برنامه‌های آموزش و پرورش است و در حال انجام تحقیقات بر روی آن هستند. آموزش و پرورش زبان اقوام را تا مقطعی که لازم باشد برایشان تدوین می‌کند. پیگیر رسیدگی به تدریس زبان اقوام هستیم و بعد از تدوین برنامه‌های لازم توسط آموزش و پرورش نتیجه اعلام می شود.»
در سوی مقابل از فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی به عنوان مهم‌ترین مخالف اجرای ماده 15 قانون اساسی در ایران یاد می‌شود. فتح‌الله مجتبایی، یکی از اعضای این فرهنگستان موضوع را توطئه‌آمیز خوانده و گفته بود: «شک ندارم که این موضوع از خارج به ایران آمده است، قبل از این در هندوستان نیز این مسئله توسط انگلستان تجربه شد و امروز هم انگلستان و کشورهای شمالی ما هستند که می‌خواهند این مسئله را به ایران وارد کنند. بهترین وسیله برای عقب نگه داشتن یک ملت بی‌توجهی به زبان آن است، اگر بخواهیم زبان‌های مادری‌مان را به عنوان زبان علمی و آموزشی به کار ببندیم به طور حتم به گذشته برگشت خواهیم داشت و این موضوع خطرناک است و از آن بوی توطئه می‌آید.»
پیش از این حمیدرضا حاجی بابایی، وزیر سابق آموزش و پرورش ایران گفته بود : “70 درصد دانش‌آموزان در سراسر کشور دو زبانه بوده و پس از ورود به کلاس اول و گذراندن یک سال تحصیلی هنوز زبان مادری آنها به فارسی تبدیل نشده است.”
وعده، خلف وعده و سرکوب
علیرغم اینکه نزدیک به بیش از پنج سال از عمر دولت حسن روحانی می‌گذرد، تا کنون وعده‌های او و مشاورش در زمینه آموزش زبان مادری محقق نشده است. علاوه بر محقق نشدن این وعده‌ها، مردم و فعالان اجتماعی که این مطالبه را مطرح می‌کنند، بارها بازداشت و به زندان افکنده شده‌اند. همزمان سیاست‌هایی در دستور کار قرار گرفته که قومیت‌ها و ملیت‌ها در ایران از آنها تحت عنوان “آپارتاید زبانی” یاد می‌کنند.
وزارت آموزش و پرورش ایران در آگوست 2017 با انتشار اطلاعیه‌ای ضوابط استخدامی معلمان را اعلام کرد. این شیوه‌نامه مطابق بند یک و 2 ماده 12 قانون گزینش معلمان و کارکنان آموزش و پرورش تهیه و تدوین شده و بر اساس آن معلمانی که وارد آموزش و پرورش می‌شوند، علاوه بر اینکه نباید بیماری‌های مندرج در این شیوه‌نامه را داشته باشند، نباید “لهجه غلیظ” برای تلفظ حروف فارسی داشته باشند. انتشار این شیوه‌نامه واکنش‌های اعتراضی فراوانی در پی داشت. کنگره ملیت‌های ایران فدرال نیز با انتشار بیانیه‌ای، شرط نداشتن لهجه را آپارتاید زبانی در ایران و حلقه دیگری به حلقه های بی عدالتی وتبعیض در این کشور توصیف کرد که حاوی شرایط و موارد نژادپرستانه و متکی بر تبعیض زبانی و اعتقادی جهت استخدام معلمان است که در هیچ جای این کره خاکی تا به امروزمد نظر نبوده است.
در همان ماه فعالان مدنی عرب فیلمی را در فضای مجازی منتشر کرده‌اند که نشان می‌دهد در فرم‌های ثبت‌نام کودکان در مدارس ایران و به ویژه در مناطق عربی، نام زبان عربی از لیست زبان‌های غیرفارسی حذف شده است. یک شهروند عرب اهوازی که برای ثبت‌نام کودک خود به یکی از مدارس اهواز مراجعه کرده، با فرمی مواجه شده که در آن از زبان‌های ترکی و لری به عنوان زبان‌های غیرفارسی یاد شده و زبان عربی که زبان اکثریت ساکنان “استان خوزستان” است از این فهرست حذف شده است.
فعالان عرب این موضوع را “تلاشی عامدانه” برای محو هویت عربی در منطقه توصیف می‌کنند. شیما سیلاوی، کنشگر حوزه حقوق بشر به “العربیة.نت” گفت: «رژیم ایران سال‌هاست به صورت عامدانه وجود مردم عرب را انکار کرده و برای تحقیق این مهم از هیچ تلاشی فروگذار نکرده است.»
در ژانویه 2017 نیز یک فعال فرهنگی عرب به نام عیسی دمنی 43 ساله و دارای دو فرزند، روزنامه‌نگار و آموزگار زبان عربی، ساکن کوی گلستان اهواز به دلیل تلاش‌هایش در برگزاری کلاس آموزش زبان عربی دستگیر و به مکان نامعلومی منتقل شد. در ماه می 2017 شعبه چهارم دادگاه انقلاب اهواز به ریاست قاضی پور محمدی این فعال اهوازی را به اتهام تبلیغ بر علیه نظام و تشکیل موسسه‌های غیردولتی به یک سال زندان و تبعید به شهر تکاب محکوم کرد.
