سیستان و بلوچستان به دلیل داشتن اقلیمی گرم و خشک همواره شرایط سخت‌تری نسبت به سایر استان‌ها دارد. حالا هم که چند سالی‌ست خشکسالی مزید علت شده و با خشک شدن تالاب هامون، وزش بادهای ۱۲۰ روزه، افزایش گرد و غبار و گرمای بالای ۵۰ درجه در تابستان، زندگی بیش از پیش برای کارگران دشوار شده. البته اگر کاری باشد.
با شروع خشکسالی، رفته رفته بسیاری از کشاورزان و صیادان کار خود را از دست داده و مهاجرت پیشه می‌کنند. تعداد اندکی که باقی می‌مانند با حمایت‌ِ تامین اجتماعی و دیگر نهاد‌ها ازجمله کمیته امداد زندگی بخور و نمیری برای خود و فرزندانشان دست و پا می‌کنند. هر روز نیز تعداد زنان و مردانی که روزگارشان به سختی می‌گذرد در حال افزایش است، پدران و مادرانی که شرمنده کودکانشان هستند. مشکلات سیستان یکی دوتا نیست. هدف از این گزارش نگاهی به زندگی کارگران سیستان و بلوچستان است حتی اگر کوتاه و گذرا به نظر برسد.
کارگرانی بی‌بهره از خدمات درمانی
آنچه تیشه به ریشه کارگران استان می‌زند تنها خشکسالی نیست. وزش بادهای ۱۲۰ روزه و آلودگی منطقه اغلب نفس کشیدن را برای کارگرانی که مجبورند ساعات زیادی از روز را زیر آفتاب سوزان منطقه کار کنند، دشوار کرده است. نفس کشیدن در چنین هوایی آنها را در معرض بیماری‌های تنفسی و سل قرار داده. به گواه دبیر اجرایی خانه کارگر سیستان و بلوچستان، بسیاری از کارگرانی که در منطقه سیستان با مشکلات تنفسی و یا سل دست و پنجه نرم می‌کنند، از حمایت‌های درمانی برخوردار نبوده و مانند دیگر مردم به وضعیت درمانی آنان رسیدگی می‌شود.
حسین‌علی اکبری می‌گوید: در شمال استان هر ساله ۵ ماه گرمای شدید به همراه گرد و غبار داریم و این شرایط اقلیمی قطعا در هیچ‌یک از استان‌های دیگر با این شدت و حدت وجود ندارد. لذا انتظار می‌رود مسئولان استانی و کشوری شرایط سخت کاری را در حقوق و مزایای کارگران استان لحاظ کنند و نگاه ویژه‌‌ای به این قشر از جامعه داشته باشند اما کارگران این خطه از خدمات رفاهی و درمانی مناسبی برخوردار نیستند و این امر شرایط زندگی را برای آنها دشوار کرده است.
حق بیمه بده تا بیمه‌ات کنم
یکی از کارگران زاهدانی که در یک مرکز فروش مواد غذایی مشغول کار است، می‌گوید: «ساعت‌های زیادی را در این واحد مشغول به کارم اما حقوقم کم است و کفاف زندگی‌مان را نمی‌دهد. هیچکدام از کارفرمایانم نیز تاکنون حاضر به بیمه کردنم نشده‌اند. وقتی هم اعتراض می‌کنیم، می‌گویند اگر خودت حق بیمه را پرداخت کنی، بیمه‌ات می‌کنم. اما من چطور می‌توانم با حقوق بسیار پایین خودم را بیمه کنم. اگر حق بیمه از حقوقم کم شود، مبلغ ناچیزی از حقوقم می‌ماند که کفاف خودم را نمی‌دهد چه رسد به آنکه خرج زن وبچه‌ام را بدهم.»
بیمه، تنها یکی از مشکلات کارگران سیستان و بلوچستان است. بسیاری از کارفرمایان به علت تعهداتی که پس از بیمه کردن کارگرانشان باید به آن تن بدهند از بیمه کردن آنها سرباز می‌زنند. احسان قنبردادی، یکی از کارفرمایان در منطقه سیستان می‌گوید: «یکی از عمده‌ترین مشکلات موجود بر سر راه کارگران و کارفرمایان بیمه است. از آنجا که وضعیت اشتغال در منطقه سیستان مناسب نبوده و هزینه‌های درآمدی کارگران به سختی تامین می‌شود، پرداخت ماهیانه مبلغی حدود ۴۰۰ هزارتومان به ازای بیمه هر کارگر برای کارفرمایان دشوار است.»
قنبردادی معتقد است؛ اگر مسئولان شرایط کاری حساس و طاقت‌فرسای کاری در سیستان و بلوچستان را درنظر گرفته و تعرفه‌های بیمه را کاهش دهند، مشکل کارگران و کارفرمایان در این حوزه مرتفع می‌شود.
۱۲ هزار کارگر عضو مستقیم خانه کارگر
دبیر اجرایی خانه کارگر سیستان و بلوچستان می‌گوید: اگرچه ۱۲ هزار کارگر بهصورت مستقیم عضو خانه کارگر استان هستند و از حمایت‌های این مجموعه برخوردارند اما تعدادی از کارگران استان به علت بُعد مسافت و فاصله، عضو خانه کارگر نیستند لذا درتلاشیم با ایجاد دفا‌تر خانه کارگر در شهرستان‌های سراسر استان، مشکلات کارگران استان را بهصورت مستقیم پیگیری کنیم.
حمایت همه‌جانبه در دستور کار دولت
مهرداد جهاندیده (مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی سیستان و بلوچستان) نیز با اشاره به تعامل و همکاری خوب شرکای اجتماعی دولت در تعیین مزد سال ۹۷ کارگران با مجموعه‌های وابسته به اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی و… می‌گوید: «جمعیت کارگری تحت نظر اداره تعاون ۲۴۰ هزار نفر است که در بخش‌های مختلف خدمات، صنعت، کشاورزی و پروژه‌های عمرانی و سایر سطوح مشغول فعالیت در استان هستند و از این تعداد ۱۹۲ هزار نفر بیمه شده و اعضای اصلی سازمان تامین اجتماعی را تشکیل می‌دهند. ۶۰ هزار واحد کارگری نیز در بخش‌های صنعتی و صنوف در استان در حال فعالیت هستند.»
جلوگیری از ۸۰۰ فرصت شغلی در سال ۹۶
جهاندیده با اشاره به تعداد بالای کارگران ساختمانی در استان می‌گوید: «کارگران ساختمانی باید آموزش‌های فنی و حرفه‌ای را فراگیرند و پس از آن با مراجعه به اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی و عضویت در خانه کارگر از مزایای این مجموعه بهره‌مند شوند.»
مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی سیستان و بلوچستان درخصوص غیرفعال شدن برخی از واحدهای کارگری استان نیز می‌گوید: «در برخی موارد در اثر نوسانات حوزه اقتصاد برخی از واحد‌ها و کارگاه‌ها با مسائل و مشکلات اقتصادی مواجه می‌شوند از این رو جلسات متعددی با کارگروه تخصصی اشتغال استان در سال ۹۶ برگزار شده و از ریزش ۸۰۰ فرصت شغلی جلوگیری شده است. یکی از مهم‌ترین برنامه‌های پیش رو برای کارگران استان در سال ۹۷ ایجاد استراحتگاه زمستانی در چابهار است که استان آمادگی تامین زمین این استراحتگاه را دارد. در تلاشیم تا جامعه کارگری استان را تحت حمایت سبد امنیت غذایی قرار دهیم و پوشش بیمه کارگری را توسعه دهیم تا کارگران به راحتی از خدمات درمانی بهره‌مند شوند.»
او تعداد واحدهای تولیدی و صنعتی فعال را هزار و ۲۷۸ مورد اعلام کرده و البته تاکید دارد که؛ ۴۰ هزار کارگر در واحدهای صنفی مشغول به کار هستند و از شرایط قانون کار و بیمه بهره‌مند هستند.
امنیت شغلی نداریم
اینجا استانی بسیار محروم با شرایط بسیار سخت کاری‌ست، از همین رو وقتی سراغ گفتگو با کارگران می‌رویم، اغلب یک جمله می‌شنویم: «نه. حرفی ندارم.»
بسیاری از کارفرمایان استان به کارگرانشان اجازه صحبت نمی‌دهند و به محض نزدیک شدن به آنها، از کارگران می‌خواهند سر کارشان برگردند. یک- دو نفری هم که حاضرند گفتگو کنند، چاره‌ای ندارند جز آنکه قرار صحبت را در خارج از محیط کارخانه تنظیم کنند. کاملا مشخص است که آنقدر نگران شغل‌شان هستند که ترجیح می‌دهند چیز زیادی نگویند. جاسم یکی از آنهاست که می‌گوید: «۵ سر عائله دارم. ۲۰ سال است کار می‌کنم اما فقط ۴ سال سابقه بیمه دارم. زن و بچه‌ام اصلا بیمه نیستند. تو را به خدا بنویسید امنیت شغلی نداریم. تا اعتراض می‌کنیم فورا ما را تهدید به اخراج می‌کنند. دست ما هم که به جایی بند نیست. مجبوریم هرچه می‌گویند را قبول کنیم.»
محمد ناصر؛ ۳۷ساله و یک کارگر ساختمانی ساده در زاهدان است. او از دستمزد بسیار کم و اجبار برای حمل بار سنگین بدون داشتن دستکش و کلاه ایمنی و مبتلا شدن به دیسک کمر و گردن و شکستگی دست و پا حین کار می‌نالد: «باورتان نمی‌شود در ۷ ماهی از سال که بیکار هستم، زندگی‌ام چطور می‌گذرد! فقط خدا می‌داند. کاش مشکل فقط بیمه بود.»
اگرچه به گفته مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی سیستان و بلوچستان، کارگرانی که ناخواسته شغل خود را از دست بدهند متناسب با ایام بیمه تحت حمایت بیمه بیکاری قرار گرفته و تا پیدا شدن شغل جدید برای آنان بیمه بیکاری درنظر گرفته می‌شود و از طریق آموزش‌های فنی و حرفه‌ای نیز توانمندسازی برای آنها صورت می‌گیرد اما بسیاری از کارگران تمام این وعده و وعید‌ها را در حد بخشنامه‌های اداری دانسته و معتقدند: «در عمل چنین چیزی اتفاق نمی‌افتد.»
گزارش: فائقه راغی
