بنا به تازه ترین آمار منتشر شده از سوی «آنکتاد» (کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل UNCTAD: United Nations Conference on Trade and Development) ایران در سال گذشته میلادی توانست ۵ میلیارد و ۱۹
میلیون دلار سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را جذب کند. این در حالی بود که در سال پیش از آن مبلغ جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی ۳ میلیارد و ۳۷۲ میلیون دلار بود. بنابراین در فاصله سال‌های میلادی ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۷ میزان جذب سرمایه خارجی ایران رشدی حدود ۴۹ درصد را به نمایش گذاشت.
چنین حجمی از جذب سرمایه خارجی نسبت به سال‌های پیش از آن بی‌سابقه بود. چنین امری تنها در سایه دستیابی به برجام میسر بود. در تایید این مطلب در گزارش تازه آنکتاد آمده است که به سبب رفع تحریم‌ها بود که جذب این حجم از سرمایه‌گذاری خارجی میسر شد.
البته اکبر قهرمانی، معاون مدیرکل دفتر سرمایه‌گذاری خارجی این سازمان که نهاد مسئول در زمینه انجام سرمایه‌گذاری‌های خارجی در ایران است پیش از این گفته بود که سرمایه‌گذاری مصوب خارجی در سال ۱۳۹۶ به بیش از ۱۰ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار رسیده بود. که این رقم تنها شامل سرمایه‌گذاری‌های مصوب است. که البته شگفت‌آور نیست چون ارقام تنها شامل یک روند اداری یعنی تصویب سرمایه‌گذاری خارجی است که طبق تفاهم نامه مورد موافقت اصولی دولت بروی کاغذ بوده است. اما این به معنای ورود سرمایه به ایران در چارچوب پروژهای گوناگون و یا به بهره برداری این پروژها نیست. در تایید این نسبت پایین- جذب سرمایه مستقیم خارجی نسبت به سرمایه مصوب- وزیر پیشن اقتصاد، علی طیب نیا، در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری شبکه دو سیما ایران گفته بود علیرغم اینکه در دوره پسابرجام ۱۱ میلیارد دلار طرح سرمایه‌گذاری خارجی تصویب شده است، اما از این مبلغ تنها یک میلیارد دلار جذب شده است. بنابراین به نظر می‌رسد که جذب سرمایه خارجی بسیار کمتر از میزان مصوب آن بوده است.
دلایل چندی این امر را توضیح می‌دود. نخست اینکه، ورود سرمایه به ایران زمان‌بر است و سرمایه‌گذاران با بعدا با توجه به اوضاع احوال سیاسی و اقتصادی اقدام به ورود سرمایه اعم از مالی یا فیزیکی می‌کنند.
اهمیت جذب سرمایه مستقیم خارجی برای ایران
سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی تنها به معنی تامین مالی یک سلسه فعالیت اقتصادی نیست بلکه دارای پیامدهای مثبت دیگری هم هست. افزایش سرمایه‌گذاری خارجی در یک کشور نماد افزایش ثبات سیاسی و اقتصادی و همچنین توانایی یک کشور در ایجاد رابطه مثبت با کشورهای دیگر است و این جزئی از سرمایه اعتماد بین‌المللی آن کشور است. افزون بر این افزایش ورود سرمایه مستقیم خارجی می‌تواند به معنی ورود فن آوری، دانش، نوآوری مدیریت و سازمان هم باشد به دلیل همین مزیت‌هاست که رقابت جدی برای جذب سرمایه خارجی در جهان وجود دارد و کشوری که در این امر موفق است، که بتواند مزیت‌های خود را در عرصه بین المللی به خوبی بازاریابی کند. با توجه به کسر بودجه دولت، کاهش درآمدهای نفتی و انجماد ذخایر ارزی و بالاخره اتلاف سرمایه در ده‌های اخیر، سرمایه مستقیم خارجی می‌توانست نقش مهمی را در نوسازی و به سازی اقتصاد ایران بازی کند که در اثر آن اشتغال و رونق اقتصادی در ایران افزایش یابد، بازار ایران رقابتی شود و مصرف بهبود یابد.
سهم جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی ایران در جهان
سهم ایران از کل سرمایه‌گذاری خارجی جهان چندان قابل توجه نیست. و در صورتی که مبلغ جذب سرمایه خارجی ایران را با کل سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی انجام شده در جهان در سال ۲۰۱۷- که حدودا ۱۴۲۹ میلیارد دلار گزارش شده است- را بسنجیم سهم ایران از این رقم چیزی حدود ۰.۳۵ درصد خواهد بود. چنین حجمی از جذب سرمایه‌گذاری خارجی بسیار کمتر از نیازهای ایران است. به گفته مقامات دولت، برای بهبود اقتصادی در ایران باید سالانه حدود ۵۰ میلیارد دلار جذب شود تا رشد اقتصادی بالا و پایدار محقق و بیکاری کاهش یابد و قدرت خرید و سطح معاش و معیشت بهتر شود. همچنین نمایه زیر فرود و فراز سرمایه جذب سرمایه خارجی ایران از کل سرمایه‌گذاری جهان را به نمایش می‌گذارد.
نمودار بالا نشان می‌دهد که در بازه زمانی ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۷ ایران هیچ‌گاه موفق نشده بیش از ۰.۰۶ درصد از کل سرمایه جهانی را جذب کند. ناتوانی در جذب سرمایه خارجی محصول عوامل گوناگون سیاسی و اقتصادی است. جلوه دیگر این ناتوانی نوسان بسیار شدید سهم ایران در جذب سرمایه مستقیم خارجی است. چه نوسان شدید توان ایران در جذب سرمایه خارجی نشان از بی‌ثباتی رابطه اقتصادی ایران و جهان و همزمان نابسامانی سیاست‌گذاری در خصوص جذب سرمایه خارجی است. همین نوسان‌هاست که به عنوان شاخص‌های اعتبارسنجی و ثبات سیاسی و اقتصادی ایران مبنای تصمیم‌گیری موسسات مدیریت ریسک در عرصه جهان قرار می‌گیرد. با اجرایی شدن برجام و همچنین تعلیق تحریم‌ها به نظر می‌رسید که اقتصاد ایران بتواند در خصوص جذب سرمایه خارجی موفق شود. اما با افزایش تنش میان تهران و واشینگتن و خروج دولت آمریکا از برجام بخش قابل توجهی از فضای مثبت اقتصادی و تجاری پسابرجام بر باد رفت و اقتصاد ایران نتوانست از دستاوردهای دوره پسابرجام نتایج ملموس و گسترده‌ای را کسب کند، بنابراین رابطه اقتصادی ایران با جهان آنگونه که انتظار می‌رفت پایدار نماند. نبود چشم‌انداز روشن نسبت به آینده سبب شده است که که رویای جذب سرمایه زیر سوال رود مگر اینکه تحولی اساسی در مولفه‌های مربوط به جذب سرمایه مستقیم خارجی نظیر سیاست خارجی ایران صورت گیرد.
