هرانا – سالیان درازی است که سیاست جمهوری اسلامی ایران در زمینه استفاده از کودکان در جنگ‌ها و آموزش نظامی آنها مورد انتقاد فعالان حقوق کودک بوده است. با این وجود هنوز هم در سطح شهرهای بزرگ ایران تبلیغات شهری زیادی دیده می‌شود که در آنها کودکان به عنوان سرباز یا کشته‌شدگان در جنگ به تصویر کشیده می‌شوند. تبلیغ و تصویر کودکان سرباز در تبلیغات شهری در مناسبت‌های مذهبی و سیاسی بیش از هر زمانی اوج می‌گیرند، اما در روزهای معمول نیز این تبلیغات به چشم می‌آیند و مساله‌ای عادی در تبلیغات ایدئولوژیک نهادهای حکومتی و البته دولتی به شمار می‌آیند.
به گزارش هرانا، ارگان خبری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران، بسیاری از این تبلیغات، تصاویر و نمایش‌های جهت‌داری هستند که از سالیان گذشته رواج یافته‌اند؛ مانند تصاویری از کشته‌شده‌گان جنگ ایران و عراق که در همان دوران جنگ بر دیوارهای شهرها نقش بسته‌اند. برخی از این تبلیغات نیز در سال‌های نه‌چندان دور توسط شهرداری‌ها انجام شده است؛ از سقاخانههایی که با تصاویر کشته‌شدگان در جنگ ساخته شده‌اند، تا نام و مشخصات کودک‌سربازانی که در دوران جنگ ایران و عراق کشته شده‌اند و بر سردر کوچه‌ها و خیابان‌ها نقش بسته‌اند. اما بیشترین میزان تبلیغ کودکان به عنوان سرباز را می‌توان در موزه دفاع مقدس و دیگر اماکنی یافت که در تجلیل جنگ ایران و عراق برپا شده‌اند. جایی که در آن تصاویر زیادی از کودک‌سربازان وجود دارد و این کودکان نه به عنوان قربانی بلکه به عنوان قهرمان معرفی می‌شوند و بسیاری از دانش‌آموزان با عناوین مختلف از سوی مدارس و نهادهای آموزشی از اماکنی این چنین بازدید می‌کنند.
شاید به نظر برسد که استفاده از کودک‌سربازان توسط ایران تنها به جنگ ایران و عراق محدود شده است؛ اما سال گذشته دیده‌بان حقوق بشر در بیانیه‌ای استفاده ایران از کودک‌سربازان افغانستانی مهاجر در ایران در ایام جنگ سوریه را محکوم کرد. در این بیانیه با اشاره به قبر کشته‌شدگان افغانستانی در لشکر موسوم به فاطمیون در بهشت زهرای تهران و دیگر قبرستان‌های ایران، به سن تعداد زیادی از این کشته‌شده‌گان اشاره شد که در هنگام مرگ کمتر از ۱۸ سال سن داشتند؛ در میان آنها حتی کودک ۱۴ ساله نیز دیده می‌شده است.
در سال‌های گذشته گزارش‌ها و عکس‌های زیادی توسط روزنامه‌نگاران منتشر شده که در مراسم‌های مختلف کودکان با لباس نظامی از سوی نهادهای نظامی و شبه نظامی داده شده‌اند؛ از سخنرانی آیت‌الله خامنه‌ای در ورزشگاه آزادی تا مراسم‌هایی از جمله رژه نیروهای مسلح و مراسم روز قدس و ۱۳ آبان، کودکان زیادی حضور داشتند. کودکانی که بسیاری از آنها با لباس نظامی، مقابل رهگذران و دوربین‌های تلویزیونی حاضر می‌شوند.
ماده ۳۸ پیمان‌نامه حقوق کودک به صراحت اعلام می‌کند که گروه‌های سیاسی نباید از افراد زیر پانزده سال در جنگ استفاده کنند. همچنین از طرفین درگیر می‌خواهد که به افراد زیر هجده سال اجازه شرکت در جنگ داده نشود و سربازگیری اجباری در مورد این افراد نیز ممنوع است. همچنین این پروتکل از حکومت‌ها می‌خواهد که کودکان را برای اقدامات نظامی بسیج نکنند و از نام‌نویسی آنها برای شرکت در درگیری‌های نظامی خودداری شود و حکومت‌ها برای بازگشت آرامش جسمانی و روانی کودکان تلاش کنند.
معصومه فعال حقوق کودک در این زمینه به خبرنگار هرانا می‌گوید: “موارد زیادی در شهر وجود دارد که نشان می‌دهد حکومت تلاش دارد کودکان و نوجوانان را به سمت فعالیت‌های نظامی ببرد. این تبلیغات هرچه به سمت جنوب و جنوب شرق شهر برویم بیشتر می‌شود. مثلا در میدان تجریش شاید هیچ تصویری از کودک سرباز نبینید، اما در نواب، پیروزی، شوش و خزانه تعداد زیادی از این تصاویر و تبلیغات دیده می‌شوند. دلیلش هم مشخص است؛ کودکان طبقه کارگر اصولا به دلیل مشکلات اقتصادی به گروه‌هایی مانند بسیج و سپاه وارد می‌شوند. مثل بچه‌های مهاجر افغانستانی که برای گرفتن تابعیت خود و اعضای خانواده‌شان برای جنگ به سوریه فرستاده شدند”.
اما سپهر که در زمینه آموزش کودکان فعالیت دارد نظر معصومه در مورد تمرکز کامل بر روی کودکان اقشار آسیب‌پذیر را رد می‌کند و می‌گوید: “شاید در مناطق فقیرنشین شهرها بیشتر تبلیغات در جهت ترویج فرهنگ کودک‌سرباز باشد، اما این دلیل بر تمرکز صرف روی این مناطق نیست. چون در مناطق متمول شهری بیشتر کودکان را از طریق مدارس به بازدید از موزه‌های جنگ می‌برند. از سوی دیگر از طریق بازی‌های موبایل که بیشتر در دسترس کودکان قشر بالادستی جامعه است فرهنگ جنگ و شهادت‌طلبی را ترویج می‌دهند. کافی است شما به سایت کافه بازار که مرجع اصلی دانلود اپلیکیشن اپ‌های اندروید در ایران است سر بزنید. بازی‌های مربوط به جنگ ایران و عراق یا بازی‌هایی با تم حضور نیروهای ایرانی در سوریه و لبنان و… و موارد ایدئولوژیک سیاسی ساخته شرکت‌های ایرانی در این سایت فراوان است. چه کسانی از این بازی‌ها استفاده می‌کنند؟ کودکان و نوجوانان قشر مرفه”.
با وجود فشارهای نهادهای بین‌المللی حقوق بشر بر حکومت ایران در عدم استفاده از کودکان به عنوان سرباز و عدم ترویج و آموزش مناسک نظامی در میان کودکان، حکومت ایران این موارد را به کرات تکذیب کرده است؛ با وجود این تکذیب‌ها مشاهدات گزارشگران هرانا از سطح شهرهای مختلف ایران نشان می‌دهد که نهادهای مختلف در موارد و مناسبت‌های مختلف به ترویج فرهنگ جنگ در میان کودکان می‌پردازند و در عمل به ترویج فرهنگ کشته شدن در راه دین و خواسته‌های نهادهای نظامی همچون شپاه پاسداران و بسیج در میان کودکان افزوده شده و از نوجوانان در مواردی مانند ایست‌های بازرسی سپاه و بسیج با لباس نظامی و اسلحه استفاده می‌شود.
از سوی دیگر، جدای از نهادهای نظامی همچون سپاه و بسیج و ارتش، نهادهایی همچون بنیاد شهید و امور ایثارگران، سازمان تبلیغات اسلامی، اداره اوقات و امور خیریه، حوزه‌های علمیه سراسر کشور و حتی آموزش و پرورش و شهرداری‌ها نیز در جریان برگزاری برنامه‌هایی با رنگ و بوی نظامی که سالیانه در تاریخ‌هایی مشخص در طول سال برگزار می‌کنند، از حضور کودکان استفاده می‌کنند. کودکانی که در مناسبت‌های خاص، به اجبار، از مدارس به خیابان فرستاده می‌شوند. کودکانی با لباس نظامی و پیشانی‌بندهایی به رنگ سبز و قرمز و نوشته‌هایی با شعارهای مذهبی، سیاسی و سرشار از خشونت و جنگ‌طلبی. کودکانی که به واسطه شرایط بد اقتصادی و عدم توانایی خانواده‌ها برای سفر، در دفاتر بسیج محله‌ی خود و هیئت‌های مذهبی سپاه و مساجد عضو می‌شوند و در نهایت به سفرهایی چند روزه مانند اردوهای مناطق جنگی فرستاده می‌شوند. سفرهایی با هزینه‌های زیاد مالی و استفاده‌های ابزاری و نظامی از کودکان و تنها به مناطق جنگی و مناظقی که از بنرها و تابلوهای تبلیغاتی با تصاویر انسان‌های در خاک و خون نشسته صورت می‌گیرد.
بر این اساس به نظر میرسد تا زمانی که تبلیغات شهری بر اساس مناسبت‌های سیاسی و ترویج فرهنگ مورد تایید حاکمیت در شهرهای ایران به کار گرفته می‌شوند و گروه‌های سیاسی مدعی همراهی با حقوق مردم در این زمینه اقدام جدی نداشته باشند، تشویق کودکان برای ورود به فعالیت‌های نظامی و شبه نظامی ادامه خواهد داشت و تلاش‌های نهادهای مدافع حقوق کودک در این زمینه بی‌تاثیر خواهد بود.
