اداں چترال انت – سَیمی / گُڈی بهر

اسماعیل امیری  – ۱۲ جولائی ۱۹۸۳

سُهبءَ، سلامت شاهءَ ناهاری آورت؛ چاه و هلکاری وڑیں نگن. نگنءِ تها چژّک کتگیں یا واد کتگیں پیگ مان ات؛ ورگءَ سکّ وشّ و تاموک اتنت. من هم شرّیءَ سیرءَ وارت، چیا که ما را پیادگءَ تا ” گرم چشمه”ءَ – شش مایل دور ات – روگی ات. گرم چشمه چه ” موغ”ءَ مستریں میتگے ات و اوداں لهتے دُکان هم هست ات. گرم چشمهءِ بازار هم کَورءِ کِرّءَ ات. چه لوگ و دُکاناں کمے بُستر، چه کوهءِ پهناتءَ زَئے ( چمّگ)یے بُتکگ ات که آپی سکّ گرم ات؛ گونڈواں هَیک گون ات و همے گرمیں آپءَ کوهل اش کت اتنت. همے گرمیں زَئے ءِ نام اے میتگءَ دیگ بیتگ و ” گرم چشمه” پربندگ بیتگ. همے بازارءَ، سلامت شاهءِ ناکوءَ دکانے هست ات؛ ما همائیءِ دکانءَ شُتین و آئیءَ ما را چاه وارینت. سلامت شاهءَ گشت منی ناکو چلّ سالگ بیگءَ انت ( شرّ یاد نه انت که چنت سال گوشتی) نوکی کسانیں جنکےءِ سرا زامات بیتگ.

اداں چترال انت ( سَیمی / گُڈی بهر)

۱۲ جولائی ۱۹۸۳

سُهبءَ، سلامت شاهءَ ناهاری آورت؛ چاه و هلکاری وڑیں نگن. نگنءِ تها چژّک کتگیں یا واد کتگیں پیگ مان ات؛ ورگءَ سکّ وشّ و تاموک اتنت. من هم شرّیءَ سیرءَ وارت، چیا که ما را پیادگءَ تا ” گرم چشمه”ءَ – شش مایل دور ات – روگی ات. گرم چشمه چه ” موغ”ءَ مستریں میتگے ات و اوداں لهتے دُکان هم هست ات. گرم چشمهءِ بازار هم کَورءِ کِرّءَ ات. چه لوگ و دُکاناں کمے بُستر، چه کوهءِ پهناتءَ زَئے ( چمّگ)یے بُتکگ ات که آپی سکّ گرم ات؛ گونڈواں هَیک گون ات و همے گرمیں آپءَ کوهل اش کت اتنت. همے گرمیں زَئے ءِ نام اے میتگءَ دیگ بیتگ و ” گرم چشمه” پربندگ بیتگ. همے بازارءَ، سلامت شاهءِ ناکوءَ دکانے هست ات؛ ما همائیءِ دکانءَ شُتین و آئیءَ ما را چاه وارینت. سلامت شاهءَ گشت منی ناکو چلّ سالگ بیگءَ انت ( شرّ یاد نه انت که چنت سال گوشتی) نوکی کسانیں جنکےءِ سرا زامات بیتگ.

په پکنکءِ روگءَ، درستاں ” گرم چشمه”ءَ آیگ و یکجاه بیگی ات. چه کِرّ و گورءِ میتگاں و لهتے چه ” هُنزه”ءِ دمگءَ آتکگ اتنت. درستی چِلّ و پنچ وانندهیں ورنا اتنت. لهتےءَ وتی کالج و زانتجاهءِ وانگ آسر کتگ ات و شرّیں کارانی سرا اتنت؛ لهتے چو مئے وڑا انگت وانگءَ اتنت و لهتےءَ هم نوکی وانگ هلاس کتگ ات و کارءِ شوهازءَ اتنت. آ درست، هما دمگءِ مردم و سرجمءَ اسپیت و سُهر و مید اش هم بور اتنت؛ ” آغاخانی” اتنت؛ من اے توکا سبزگ و سیاه مید و توکا نشان اتاں. بلے نه په اشیءَ که من آهانی مهمان اتاں ، بلکیں من مار ات که آ درستیں شرّیں انسان ، وشرو و وشتبیں مردم اتنت و منءَ باز عزّت دات و دوست اش داشت.

درست هوریگءَ، کَورءِ کِرءِ کشکءَ بالادیءَ راه گپتین. نیمروچءَ میتگےءَ داشت اش که چه پیسرا هما میتگءِ کماشءَ، سُبارگءِ بند و بست کتگ ات. سُبارگ ، مُلکی برنجی بٹ و گوشتءِ نارشت ات؛ بلے بژنیگ بیتان که منی دل آیگءَ نه ات، په زور چُنت دپار وارت؛ بزاں پیگی هلکاریءَ وتی کار کتگ ات. چه سُبارگ و سبزین چاهءِ ورگءَ رند، لشکر راه گپت؛ من گیشتر نگیگ بیان اتاں. راهءَ یک و دو جاهءَ داشت و آپدست کت؛ بزاں منءَ دل و لاپءَ گپتگ ات.

بیگاهءَ، دگه میتگےءَ داشت اش؛ همے جاهءَ په شپءِ منزلءَ، بند و بست بیتگ ات. تنبو لِکّ کنگ بیت انت، ورگءِ چن و لانچ بیت و په منءَ کاهُکی درمان چت و آورت و لهڑ اش دات. همے درمانءِ ورگءَ رند منی لاپءِ درد کمے آرامتر بیت. باز وش ندارگیں میتگے ات؛ چه همے کَورءِ دراجیءِ – تا جاهے که ما پیادگءَ آتکگ اتیں – آ دگه میتگاں ڈگاری کمے پراهتر ات. سرسبز و آباد ات. شپ هموداں گوازینت.

۱۳ جولائی ۱۹۸۳

سُهبءِ سرا چاهءِ ورگءَ رند، من و سلامت شاه و دگه لهتے هم چه مئے همراهاں شَور کت که واترّ کنیں.  گیشتریں همراه دیم په بُرزاد و ما دیم په جهلاد، رهادگ بیتیں. نیمروچءَ، گرم چشمهءَ رستیں. کمے دم کت، چاهے وارت و گرمیں آپءِ چمّگ چار ات. آ دگه همراه چه همداں، گیشّ ات و هر یکے وتی هنداں ، من و سلامت شاه موغءَ آئیءِ لوگءَ شتیں. بیگاهءَ کَورءِ کشءَ، پاد جت و سئیل کت. ما شور کتگ ات که ” کلاش ” دمگءَ هم روین و چاریں.

۱۴ جولائی ۱۹۸۳

چه ناهاریءَ رند، من، سلامت شاه و دگه یکّے چه آئیءِ سیاداں، کَورءِ آ دستءَ شت و په گاڑیءَ ودار کت تا که جیپے آتک، ما سوار بیت و ” چترالءَ شتیں. یک شپے منءَ ” کلاش” دمگ و دگه شپے چترالءَ، دارگی ات و ۱۶ جولائیءِ سُهبءَ گوں بالیگءَ، پشاورءَ روگی ات. من لوٹت که وتی بالیگءِ ٹکٹءَ پیسرا به گراں. ما ” پی آئی اے”ءِ ٹکٹ آفیسءَ شتیں و ۱۶ جولآئیءِ ٹکٹ لوٹت؛ ٹکٹ بها کنوکءَ گشت ، اگاں تو بانداتیگیں ٹکٹءَ لوٹئے ترا رسیت بلے پونشیگیں ٹکٹ بها کنگ نه بیت. من جست کت ، زاناں پونشیگیں ٹکٹ درست بها بیتگ انت و هچّ نیست. پسّو داتی، نه دانگے بها نه بیتگ؛ چیا که ” اداں چترال انت” و مرچی بس  بانداتیگیں ٹکٹ بها بنت و پونشیگیں ٹکٹ باندات. من گشت که من باندا، اداں نهان ومنءَ پونشی روگی انت، بلے آئیءَ گشت که آ پونشیگیں ٹکٹءَ هچ پیما بها کت نه کنت. مئے دستبندیءَ، آ مردءِ ” اداں چترال انت” ءِ اصول پروشت نه کت. سلامت شاهءَ گشت که آئیءِ پجاروکیں دکاندارے هست، ٹکٹءِ زرّاں همائیءَ دئیں و آ تئی ٹکٹءَ باندا گریت. سلامت شاهءِ پجاروکیں دکاندارءَ ٹکٹءِ زرّ دات انت و په ” کلاش دمگ”ءَ رووکیں گاڑی یے شوهاز کت و دیم په ” بمبوریت”ءَ – کلاشانی مستریں میتگ – رهادگ بیتیں. بیگاهءَ “بمبوریت”ءَ سر بیتیں. کوهءِ دامنءَ، کَورءِ کشءَ کسانیں هوٹلے هست ات، ما همے هوٹلءَ داشت.

راه، کَورءِ دراجی و کوهءِ کشگءَ، تراشتگ و بُرّ اتگیں بارگیں کشکے ات که چار وهیل ڈرائیو گاڑی په هیلّتے شت اتنت. گرماگءَ په سئیلءَ باز وشّ ات. چاریں نیمگاں، کوه، سرسبز ، کشت و کشار و نیبگی درچک؛ گیشتر جَوز و زردآلوءِ درچک اتنت. جهانگول گیشتر په اودءِ مردمانی و آهانی دود و ربیدگءِ چارگءَ رو انت. عکس کشّ انت و فیلم گر انت. من، سلامت شاهءَ گشت که یک و دو عکس چه همے جنک و جنیناں گریں. آئیءَ گشت شرّ انت؛ ما همے کَورءِ کرّءَ سئیل دیان اتیں که شرّ رنگیں جنکے دیست، سلامت شاهءَ په عکسءِ گرگءَ جست کت؛ آئیءَ بیست کلدار لوٹت. سلامت شاهءَ ، هماهانی زبانءَ نزاناں چے گشت که وهدے چاراں جهل بیت ڈوکے چت و مئے نیمگا هیرّ دات و هبرے کت و شت. شرّ انت که ڈوک ما را نه لگّ ات و مئے سرے هون چُرّ نه کت. کمے دیمترا ، نیم زاتیں جنینے دیست که وتی کسانیں جنکے همراه اتی. اے جنین په پنچ کلدارءَ راضی بیت که ما آئیءِ عکسءَ به گر ایں.

۱۵ جولائیءِ سهبءَ، کمے پدا ” بمبوریت” سئیل کت و گاڑی یے کریه کت و دیم په چترالءَ رهادگ بیتیں. اے راهءَ، یک کورےءِ سرا تنکیں  درنجانکیں پُهلے ات؛ پُهلءِ زمین گوں سیماں بستگیں پتنیں دار اتننت و کَورءِ اے دست و آ دستءَ زنڈیں سنگی دیوال و گوں همے دیوالاں بندوکیں لڈوکیں برستگیں سیماں همے پُهل جوڑ بیتگ و دارگ بیتگ ات. شاباش ات همے ڈرائیوراں که هر روچ چه همے پهلءَ گوست انتت. گاڑی مور حساب کنانءَ چه همے پهلءَ گوست بلے انگت هم کم کمے شیک وران ات.

نیمروچءَ رند، چترالءَ سر بیتیں. چه دکاندارءَ وتی بالیگءِ ٹکٹ دست گپت؛ چترالءِ بازار، کش و گور کمے سئیل دات و رندا هوٹلءَ شتیں.

۱۶ جولائیءِ سهبءَ، سلامت شاهءِ مهربانی و مهمان جلّیءِ منّت گپت انت و دیم په چترالءِ بالی پٹءَ شتاں. ” فوکر” بالیگ چست بیت و ۴۰ منٹءَ رند، پشاورءِ بالی پٹءَ نشت. چه بالی پٹءَ رکشهے گپت و پشاورءِ شهرءَ، نیو مهران هوٹلءَ شت و اُرد کت. جان شُست و ریلوے اسٹیشنءَ شتاں. په کراچیءَ  ٹکٹ لوٹت؛ بلے ٹکٹ نیست ات. رندا، بسانی جاهءَ شتاں و جست کت که چون و چے پیم کراچیءَ به رواں. بسانی راه چه پنجاپءَ ات.

بیگاهءَ، پشاورءِ زانتجاه و صدرءِ بازار کمے چار ات و سئیل کت انت.

۱۷ جولائیءِ سهبءِ ۷ءَ بسءَ سوار بیت و بیگاهءِ ۴ءَ لاهورءَ سر بیتاں. لاهورءَ مهتل نبیتاں؛ ملتانءِ بسءَ سوار بیت و شپءِ ساعت ۳ءَ ملتانءَ رستاں. بسانی اوشت جاهءِ نزیکءَ هوٹلےءَ کوٹی یے گپت تا که کمے آرام بکناں چیا که لاهور تا ملتانءِ راهءِ نیم باز پرشتگ و دڑ دڑ ات و اے بسءَ ما را همینچو جلگمینت و مَنت ات که روت چه دپءَ درآیگی بیت انت. بلے ملتانءِ گرمیءَ ، پنکهءِ گوات هم چو آسءَ ات و وابءَ نئیلگءَ ات.

۱۸ جولائیءِ سهبءِ ۱۰ءَ، چه ملتانءَ سکّهرءِ بسءَ سوار بیتاں؛ اے بس نیم راهءَ بدل بیت و ما را دگه بسےءَ سوار اش کت. بس شپءِ یازدهءَ، سکّهرءَ سر بیت ؛ بلے سکّهرءِ شهرءِ روگءِ بدلءَ، چه شهرءَ ڈن پٹرول پمپےءَ داشت که کراچیءِ بسے پیسرا هموداں اوشتاتگ ات. بسءِ ڈرائیورءَ گشت، اوشتاتگیں بس کراچیءَ روگءَ انت؛ همے بسءَ سوار بئیت و شما را کراچیءَ بارت. مسافر ایر کپت انت و من هم شتاں هما بسءَ ، که گنداں اے بس چه پیسرا پُرّ انت. من گشت اداں وَه نندگءِ جاه نیست. هما بسءِ کارندهےءَ گشت ، سائیں په ترا جاه هست تو بیا آ سیٹءِ سرا به نند. من شت و سیٹءِ سرا نشتاں. اے بس والا سندی اتنت؛ نزاناں چون آئیءَ زانت که من پنجاپی یے نیاں و بلکیں پمیشا منءَ سیٹے داتی. بازینےءَ سیٹ نیست ات و دو سئے ءَ اڑی کت که بے سیٹءَ گوں همے بسءَ نه رو انت. بس والا مزن جون و ڈڈیں مردے ات، هما مانجائی کنوک گوں مُشتاں مان بست انت و هکّل کت انت که جلدی بسءِ چتّءِ سرا سر کپ ات و به نند ات. آ دگراں که اے جاور دیست زیت زیتءَ سرکپت و بسءِ چتّءِ سرا نشت انت.

بس سُهبءِ هشت و نیمءَ ( ۱۸ جولائی) کراچیءَ سر بیت. من کراچیءِ ” گرومندر”ءَ ایرکپتاں. ایرکپگءِ وهدءَ، بسءِ کارندهءَ منءَ گشت که مسافر درست مئے بسءَ سوار بیت انت بلے شما مپتءَ، لهتےءَ مشت وارینت؛ من گشت سائیں تئی باز مهربانی انت که تو منی پرواه داشت.

(آسر بیت)