فرشته پزشک، کارشناس روابط بین الملل، در یادداشتی برای صفحه ناظران به سیاست خارجی ترامپ و تفاوت های ایران و کره شمالی پرداخته است. به نوشته فرشته پزشک تعدد بازیگران و ذی‌نفعان تحولات ایران و ایالات متحده در کنار سیاست داخلی دو کشور پیش‌بینی احتمال مذاکرات را کاری پیچیده و دشوار می‌کند.

در هفته‌های گذشته و با بالا گرفتن دوباره تنش‌ها میان ایالات متحده و ایران، این پرسش که آیا سرانجام تنش‌های کنونی میان ایران و ایالات متحده می‌تواند پایانی شبیه به کره شمالی داشته باشد به کرات مورد بحث بوده است. آیا می‌توان انتظار داشت که تلاطم‌های این روزها با چند عکس یادگاری دونالد ترامپ رئيس جمهور ایالات متحده و حسن روحانی و یا جواد ظریف پایان یابد؟ حتی اگر ایالات متحده به دنبال مذاکره باشد، آیا ایران – در این مقطع زمانی – تمایلی برای مذاکره با آمریکا دارد؟ به بیان دیگر آیا ایران هم به کره شمالی دیگری تبدیل می‌شود؟

شاید بهترین راه برای پاسخ به این سوالات بررسی تفاوت‌های تاریخی و ژئوپولیتیک ایران و کره شمالی در کنار در نظر گرفتن تحولات داخلی ایالات متحده باشد. به این ترتیب شاید احتمال پایان این روزهای پر التهاب را با چند عکس‌ یادگاری رهبران ایران و ایالات متحده بهتر بتوان تخمین زد.

اگر تفاوت‌های تاریخی بگذریم، کره شمالی و ایران تفاوت‌های ژئوپولیتک بسیاری نیز دارند. همسایگان و بازیگران منطقه‌ای این دو کشور رفتارهای کاملا متفاوتی دارند. کره جنوبی، یکی از سه کشوری که با کره شمالی مرز مشترک دارد، همواره مخالف جدی سیاست‌هایی بوده که منجر به فروپاشی کره شمالی شود. چرا که در صورت فروپاشی، کره جنوبی است که متحمل تمام هزینه‌های هنگفت سیاسی، فرهنگی و اقتصادی ادغام و سازگار کردن مردم کره شمالی با فرهنگ و اقتصاد و شرایط اجتماعی کره جنوبی خواهد بود. مون جه-‌این رئیس جمهور کنونی کره جنوبی، نقشی کلیدی برای ایجاد کانال‌های ارتباطی و شکل‌گیری ساز و کار مذاکرات میان واشنگتن و پیونگ‌یانگ داشته است. ژاپن نیز که در تیررس موشک‌های کره شمالی قرار دارد، گرچه مدافع سیاست خلع سلاح هسته‌ای کره شمالی است، اما مخالف جدی بالا گرفتن تنش‌ها در منطقه و حامی مذاکرات است. چین و روسیه هم که برای محدود کردن نفوذ نظامی ایالات متحده در آن منطقه، در طول دهه‌ها کم و بیش پشتیبان کره شمالی بوده‌اند و مایلند تا اختلافات به مسالمت و طبیعتا از طریق مذاکره، حل شود.

شرایط ایران

حال نگاهی به شرایط ایران بیندازیم: عربستان، امارات متحده و اسرائيل که از متحدان پرنفوذ ایالات متحده به حساب می‌آیند، مخالف کاهش فشارها بر ایران هستند. بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائيل، از مخالفان سرسخت برجام و خواستار اعمال تحریم‌های شدیدتر بین‌المللی علیه ایران است. محمد بن سلمان،‌ ولیعهد عربستان سعودی که عملا قدرت را در این کشور در دست گرفته و محمد بن زاید ولیعهد ابوظبی و نایب فرمانده کل قوای مسلح امارات متحده عربی هم سیاست‌های کم و بیش مشابهی را دنبال می‌کنند. بسیاری از دیپلمات‌ها، ناظران و کارشناسان می‌گویند که این کشورها در پشت دوربین‌ها نه تنها مخالف برقراری مذاکراتند که مشوق حملات محدود نظامی آمریکا به ایران نیز هستند. البته، در پی سرنگونی چندی پیش پهپاد آمریکایی توسط ایران، یکی از روزنامه‌های نزدیک به محمد بن سلمان آشکارا و به صراحت از آمریکا خواست که رفتار ایران را بدون پاسخ نگذارد و قدم بعدی را حملات محدود نظامی خواند.

به علاوه، نقش و اثر منطقه‌ای ایران بسیار وسیع‌تر از نقش و تاثیر منطقه‌ای کره شمالی است. از این گذشته، تحولات در یک کشور مهم خاورمیانه مثل ایران، به شکل زنجیره‌ای کل منطقه را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد در حالی که شبه جزیره کره هم به دلیل وضعیت ژئپولیتیکی هم به دلایل تاریخی فاقد این ویژگی است.

بیشتر بخوانید:

• تحریم آیت‌الله خامنه‌ای؛ روحانی می‌گوید اموال رهبری یک حسینیه و خانه ساده است
• کره شمالی و آمریکا برای برگزاری سومین نشست کیم و ترامپ ‘مذاکره می‌کنند’
• ترامپ: کره شمالی تحت رهبری کیم جونگ اون پتانسیل رشد خارق‌العاده دارد
• دونالد ترامپ به دنبال معامله با ایران یا براندازی؟
• ترامپ: تحریم‌های ایران به طور قابل توجهی افزایش خواهد یافت

اما از منظر سیاست داخلی‌ نیز ایران و کره شمالی تفاوت‌های عمده‌ای دارند. کره شمالی نیز مانند ایران، در طول دهه‌های گذشته روابط پر تنش و خصمانه‌ای با ایالات متحده داشته‌ است. اما دیدار با دونالد ترامپ برای کیم جونگ اون رهبر جوان کره شمالی دستاورد مهمی به حساب می‌آمد، چرا که یکی از مهمترین‌ پیش‌شرط‌های همیشگی روسای جمهور پیشین ایالات متحده برای دیدار میان رهبران دو کشور، خلع سلاح‌ هسته‌ای کره شمالی بود. از این رو، دیدار بدون هیچ‌گونه پیش‌شرط و اقدام عملی از سوی کره شمالی با دونالد ترامپ برای کیم جونگ اون دستاوردی پر اهمیت به حساب می‌آمد که عملا نشان از برقراری نوعی از توازن قدرت و مشروعیت برای کره شمالی داشت.

در ایران اما به نظر نمی‌رسد دیدار با دونالد ترامپ و یا تیم او برای هیچ‌یک از گروه‌های سیاسی دست‌آورد و امتیاز بزرگی به حساب بیاید. بخشی از حاکمیت که اهرم‌های اصلی قدرت را نیز در اختیار دارد مخالف هرگونه مذاکره با ایالات متحده است. تیم حسن روحانی نیز پس از خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام و سیاست فشار حداکثری دولت دونالد ترامپ – علیرغم پایبندی ایران به تعهداتش در قالب برجام – به نظر نمی‌رسد تمایل چندانی به گرفتن عکس یادگاری با دونالد ترامپ و یا جان بولتون و یا مایک پمپئو داشته باشند.

به علاوه، نباید فراموش کرد که ایران نیز تحولات آمریکا و کره شمالی را به دقت دنبال می‌کند. می‌توان انتظار داشت که پیام سیاست‌های آقای ترامپ در برابر کره شمالی به ایران این باشد که چنانچه کشوری قدرت بازدارندگی و یا تحمیل هزینه‌هایی خارج از آستانه تحمل به ایالات متحده را داشته باشد می‌تواند در شرایطی برابرتر وارد مذاکرات با ایالات متحده شود.

از سوی دیگر، ایالات متحده علیرغم برخی تلاش‌ها برای تغییر حاکمان در کره شمالی در دهه‌‌های گذشته، در مجموع، خانواده کیم را به عنوان حاکمان سیاسی کره شمالی پذیرفته است و می‌داند برای حل بحران کره شمالی ناچار است تا با همین رهبر فعلی همکاری کند. این در حالی است که با توجه به سابقه تیم امنیت ملی و سیاست خارجی آقای ترامپ، بسیاری از کارشناسان و ناظران بر این باورند که هدف این تیم عملا تغییر حکومت ایران است و نه تغییر رفتار آن. بنابراین، به نظر نمی‌رسد این شرایط به‌رغم اعلام نظر متفاوت شخص دونالد ترامپ، فضای مساعدی برای آغاز مذاکرات باشد.

از این‌ها که بگذریم، مولفه موثر دیگر برای شروع مذاکرات، انتخابات آتی ریاست جمهوری آمریکا است. به نظر می‌رسد ایران امیدوار است که دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ یک‌دوره‌ای باشد و این روزهای پر دردسر برای ایران با روی کار آمدن یک رئیس‌جمهور دموکرات پایان یابد.

اما در همین حال به نظر می‌رسد که ایران با بالابردن سطح تنش‌ها و ایجاد برخی هزینه‌ها برای ایالات متحده، در صدد آماده‌سازی شرایط برای دور دوم ریاست جمهوری دونالد ترامپ نیز هست، تا چنانچه در ژانویه ۲۰۲۱ دونالد ترامپ کماکان ساکن کاخ سفید باشد، ایران اهرم‌های فشاری برای پیش‌برد مقاصدش در مذاکرات احتمالی آن هم در دور دوم ریاست جمهوری‌ دونالد ترامپ، در اختیار داشته باشد.

به علاوه، می‌توان انتظار داشت که ایران این موضوع را نیز در نظر می‌گیرد که هر چه به انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۰ نزدیک‌تر شویم، احتمال اتخاذ تصمیم‌های مهم در سیاست خارجی ایالات متحده کم‌‌تر می‌شود و همه تصمیم‌ها به بعد از انتخابات موکول خواهد شد. گرچه که دونالد ترامپ نشان داده است که تصمیماتش قابل پیش‌بینی نیست و برای پیروزی در انتخابات ممکن است هم سراغ مذاکره بدون پیش‌شرط برود و هم سراغ گزینه نظامی.

تعدد بازیگران و ذی‌نفعان تحولات ایران و ایالات متحده در کنار سیاست داخلی دو کشور پیش‌بینی احتمال مذاکرات را کاری پیچیده و دشوار می‌کند. گرچه به نظر می‌رسد، دونالد ترامپ مایل به آغاز گفتگو‌ها با ایران است، اما نشانه‌ها حاکی از آن است نه تیم سیاست خارجی و امنیت ملی او، نه ایران چنین تمایلی ندارند. از این روست که احتمال پایان‌ این تنش‌ها در ماه‌های پیش‌رو با عکس‌های یادگاری رهبران خندان ایران و آمریکا چندان محتمل به نظر نمی‌رسد.