یا فارسی حرف بزنید یا در مدرسه ثبت‌نام نمی‌شوید؛ طرح بسندگی زبان فارسی چیست

«پس از تست شنوایی و بینایی و هوش که در حضور خودم بود، یک آقا و یک خانم معلم دخترم را به کلاسی دیگر بردند و اجازه هم ندادند که من همراه‌ او باشم. حدود ۲۰ دقیقه منتظر ماندم و بعد آمدند بیرون و برگه‌ای به من دادند و گفتند مرحله دوم بیایید.»
این روایت مادر یکی از نوآموزان تُرک اهل ماکو است که به شرط محفوظ ماندن اسمش، در گفت‎وگو با «ایران‎وایر»، از تست بسندگی زبان فارسی گفته است.

او نمی‌دانسته بچه‌اش در تست رد شده و اصلا نفهمیده است در آن اتاق، دانش فارسی دخترش را چک کرده‌اند: «اگر می‌گفتند از دخترم تست فارسی می‌گیرند، خودم می‌گفتم که این کار را نکنند چون دخترم فارسی بلد نیست. در راه خانه از دخترم پرسیدم چه از او پرسیدند، گفت آقای معلم به فارسی چند بازی انجام داد و از من خواست به فارسی جواب بدهم اما من بلد نبودم.»

اعلام افزودن «تست بسندگی زبان فارسی» به سنجش سلامت نوآموزان، واکنش‌های زیادی را در شبکه‌های اجتماعی به دنبال داشت. «رضوان حکیم‌زاده»، معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش خرداد ۱۳۹۸ اعلام کرده بود در «طرح سنجش سلامت کودکان» برای ورود به مدرسه، تست آمادگی و بسندگی زبان فارسی هم افزوده می‌شود.

حکیم‌زاده هدف از افزودن تست بسندگی زبان فارسی را توجه به تاکید رهبر جمهوری اسلامی به یادگیری زبان فارسی، اجرای عدالت آموزشی و جلوگیری از زدن برچسب دیرآموز به دانش‌آموزان مناطق دو زبانه عنوان کرده اما نگفته است در صورتی که نوآموز زبان فارسی را بلد نباشد و در تست بسندگی زبان فارسی رد شود، با آن‌ها چه گونه برخورد خواهد شد و چه برنامه‌هایی برایشان پیش‌بینی شده است.

منتقدان در مقابل، از همان ابتدا نتیجه اجرای این طرح را بُریدن زودهنگام کودکان غیرفارسی‌زبان از محیط تربیت طبیعی آن‎ها خوانده‎اند.
«احمد شبانی»، از جمله معلمان منتقد به اجرای طرح بسندگی زبان فارسی می‎گوید:«چنان‎چه این طرح پیاده شود، نابسندگی و عدم کفایت زبان فارسی کودکان غیرفارسی‌زبان به مثابه یک ناتوانی قلمداد و با آن مانند مواردی هم‎چون کم‌بینایی، کم‌شنوایی یا یک اختلال یادگیری برخورد خواهد شد.»

«اصغر بیات»، معاون آموزش ابتدایی اداره‌کل آموزش و پرورش استان زنجان پیش‌تر به «ایسنا» گفته بود که احتمال می‌رود امسال این تست وارد ارزیابی نوآموزان در بدو ورود به دبستان‎ها در سراسر کشور شود. این احتمال با خبرهایی جدید که در این چند روز منتشر شده، اکنون قطعیت یافته است.

«ابراهیم رشیدی ساوالان»، شاعر و روزنامه‌نگار تُرک از نخستین کسانی بود که با نوشتن خبری در فیس‌بوکش، بر اجرای طرح بسندگی زبان فارسی در برخی مناطق تُرک‌نشین صحه گذاشت. او روز شنبه ۲۹ تیرماه در اداره آموزش و پرورش مشکین‌شهر استان اردبیل مردی روستایی را دیده که برای ثبت‌نام کودکش به صورت دردناکی به التماس و تمنا افتاده است: «کودک مرد روستایی نتوانسته بود در مدرسه روستا به سوالاتی که جهت تست بسندگی فارسی از او شده بود، به فارسی پاسخ دهد و مدیر مدرسه روستایی از ثبت‌نام وی خودداری کرده بود.»

در واکنش به این خبر، «مهدی امام‌قلی‌زاده»، مسوول پایگاه سنجش نوآموزان منطقه مشکین‌شهر در جوابیه‌ای، ضمن تکذیب خبر منتشر شده و تاکید بر انجام همه تست‌ها به زبان مادری نوآموزان، مدعی شد:‌«طرح بسندگی زبان فارسی مطلبی بود که چندی پیش از چند مرجع نامعتبر مطرح شد و چون ناموجه و غیرعلمی بود، مورد توجه قرار نگرفت. هیچ مدرسه و آموزشگاهی تست بسندگی فارسی را اجرا نمی‌کند.»

اما فعالان تُرک می‎گویند بالاترین مقام آموزش و پرورش کشور خبر از طرح بسندگی زبان فارسی را داده و نه تنها هیچ خبری مبنی بر انصراف از اجرای آن تاکنون منتشر نشده  بلکه به گفته همین مقام، اجرای طرح بسندگی زبان فارسی در بسیاری از استان‌ها، از جمله در استان البرز به دلیل مهاجرت پذیری و وجود قومیت‌ها، در دستور کاری قرار گرفته است.

ابراهیم رشید ساوالان در مورد برخی از مدارسی که این طرح اجرا شده، نوشته است: «از دانش‌آموز خواسته می‌شود تا قصه‌ای را به زبان فارسی تعریف کند و در صورت عدم موفقیت، ۱۵ روز به خانواده وی مهلت داده می‌شود تا برای تست دوباره مراجعه کنند. ثبت‌نام در مدرسه منوط به این تست‌ها شده است.»

مادر نوآموز اهل ماکو که با «ایران‎وایر» گفت‌و گو کرده است، می‌گوید شش روز بعد دوباره به او زنگ زده‌اند و او همراه دخترش برای تست رفته است. این‌بار خانم معلم از دخترش تست می‌گیرد و بعد برگه تایید سلامت دخترش را برای ثبت‌نام در مدرسه به آن‌ها می‌دهند: «خانم معلم با زبان تُرکی از دخترم پرسیده بود شب‌ها در آسمان چه می‌بینید، دخترم به تُرکی گفته بود “اولدوز”. معلم گفته بود در مدرسه باید بگویی ستاره و دخترم گفته بود که من ستاره بلد نیستم.»

این مادر می‌گوید او از این خانم معلم پرسیده است این تست کردن زبان فارسی برای چیست و چرا همان بار اول که بچه‌اش تست شده است، برگه تاییدیه سلامت را به دخترش نداده‌اند اما جواب درستی نگرفته است: «بچه من که در شش روز فارسی یاد نگرفته است. خودشان فهمیده‌اند که این طور پیش بروند، اکثریت بچه‌های شهر از ثبت‌نام باز می‌مانند. همان روز مادران و پدران زیاد دیگری هم بودند که بچه‌هایشان را برای بار دوم به مدرسه استثنایی آورده بودند. تا وقتی که من آن‌جا بودم، دیدم همه برگه تایید سلامت گرفتند.»

پدر یکی دیگر از نوآموزان تُرک اهل شهر «شوط» در آذربایجان غربی هم به «ایران‎وایر» می‌گوید که در تست سنجش سلامت پسرش، پس از انجام تست شنوایی، گفتاری و بینایی از او در حضور خودش، تست زبان فارسی هم گرفته‌اند: «خانم معلم به زبان فارسی از پسرم تست می‌گرفت. پسرم بعضی صحبت‌ها را که متوجه می‌شد و جوابش را به فارسی می‌دانست، جواب می‌داد. پسرم بیش‏ترش را متوجه می‌شد اما بلد نبود فارسی جواب بدهد و تنها سرش را تکان می‌داد؛ مثلا سنش را که پرسید، چون نمی‌دانست به فارسی بگوید شش، گفت چهار.»

پدر این دانش‌آموز اضافه می‌کند که او نشنیده و ندیده است برای بچه‌ای در شهرستان شوط تست دوباره گذاشته باشند. اما در آن مدتی که سنجش سلامتی پسرش طول کشیده، دیده است که از همه بچه‌ها تست فارسی می‌گرفتند: «من البته تعجب نکردم. دوستم که او هم بچه‌اش امسال کلاس اول می‌رود، پیش از ما برای تست سنجش رفته بود و به من گفت که از بچه‌ها فارسی سوال می‌پرسند و از آن‌ها می‌خواهند فارسی جواب بدهند.»

اجرای این طرح تنها در چند شهر تُرک‌نشین در آذربایجان غربی و اردبیل احتمالا به معنای اجرای آزمایشی این طرح برای ارزیابی اشکالات آن در مرحله اجرا است. اما کارشناسان می‌گویند هرچند کودکانی که زبان مادری آن‌ها فارسی نیست، در مدارس تک‌زبانه فارسی آسیب می‌بینند و در موقعیت نابرابر تحصیل می‌کنند و بازماندگی تحصیلی‌ آن‎ها نسبت به کودکان فارس زبان بیش‎تر است اما راه حل مشکل نه تست آمادگی زبان فارسی که چندزبانه کردن سیستم آموزشی کشور است.