دکتر بابان الیاسی: هدف اصلی ایران دسترسی به بمب هسته‌ای است

با روی کار آمدن دولت جو بایدن جهان شاهد مرحله دیگری از سیاست‌وزری ابرقدرت‌ها در مناطق مختلف جهان است. در این میان خاورمیانه همچون گذشته یکی از مناقشه‌آمیزترین مناطق این کره خاکی است و بی‌شک برای هر شخصی که سکان حکومتداری آمریکا را بدست گیرد، سیاست‌ورزی در این بخش از جهان به یک دو ماراتن نفس گیر و جانفرسا بدل می‌شود که بی‌شک خاطره خوشی برای او بجا نمی‌گذارد. در این میان دخالت‌های جمهوری اسلامی در امور کشورهای منطقه و سیاست‌های هژمونی‌ طلبانه این کشور و نیز روابط سیاسی اعراب و اسرائیل در افق حکومتداری بایدن و از همه مهتر مساله اتمی و تلاش ایران برای ساخت بمب هسته‌ای، از موضوعاتی است که نه تازگی دارند و نه به این زودی‌ها با آن خداحافظی می‌کنیم. برای بررسی این موضوعات با دکتر بابان الیاسی، استاد دانشگاه و تحلیلگر امور سیاسی، به بحث و گفتگو نشستیم که متن کامل آن در پی می‌آید.

باس‌نیوز: شاید بتوان بزرگترین دستاورد سیاست خارجی آمریکا در دوران ترامپ را صلح برخی از کشورهای عربی با اسرائیل دانست، در دوران بایدن آیا می‌توان امیدوار بود که سایر کشورهای عربی به جمع دوستان و همپیمانان اسرائیل بپیوندند؟

د.بابان الیاسی: صلح بین اسرائیل و کشورهای عربی بخشی از سیاست خارجی دولت‌های آمریکایی است‌، خواه دموکرات باشد و خواه جمهوری خواه و باید گفت بایدن قبلاً از پیشرفت‌های حاصله در زمان حکومتداری ترامپ حمایت کرده است. در گذشته، سایر دولت های دموکرات، مانند کلینتون و اوباما هم، برای حل مساله فلسطین و اسرائیل تلاش کرده‌اند. بدیهی است که ترامپ طی دوره ریاست‌جمهوری خود تلاش بیشتری برای عادی سازی روابط میان کشورهای عربی و اسرائیل به خرج داده باشد، زیرا از یک طرف کوشید اسرائیل را از انزوا خارج کند و از سوی دیگر روابط نزدیک بین کشورهای عربی و اسرائیل اجازه شکل‌گیری ائتلافی برای رویارویی با دشمن مشترک آن‌ها، یعنی ایران فراهم کرد. به احتمال زیاد، بایدن نیز این سیاست‌ و قانع کردن سایر کشورهای عربی برای پیوستن بە پروسەی عادی سازی روابط با اسرائیل را ادامە بدهد.

باید یادآور شد امروزه خاورمیانه نسبت بە جنوب آسیا و منطقه اقیانوس آرام اهمیت ژئوپلیتیکی خود را از دست دادە چونکه عمده خطراتی که از این به بعد آمریکا را تهدید می‌کننداز قدرت‌گیری هر روزه‌ چین ناشی می‌شود. این احتمال نیز وجود دارد کە ایالات متحده آمریکا به ایجاد ائتلافی از کشورهای عربی و با رهبری و برتری نظامی اسرائیل، برای مقابله با تهدیدهای ایران دست بزند و ادارە منطقه خاورمیانه را بە این همپیمانی بسپرد و نیروی اصلی خود را بە مقابله بر تهدیدات روزافزون چین در جنوب آسیا متمرکز کند. واضح است که ایالات متحده برنامه‌ای برای تغییر رژیم در ایران در دست داشته باشد زیرا برای این کشور حفظ توازن قدرت بین بازیگران مختلف در منطقه، بویژه میان ایران، ترکیه وعربستان سعودی مهم و از اولویت‌های اصلی سیاست خارجی آمریکا می‌باشد. در واقع بعد از سرنگونی رژیم صدام حسین در سال ٢٠٠٣ ایران امکان تغییر توازن قدرت به نفع خود در منطقه را بدست آورد.

باس‌نیوز: بایدن در اولین سخنرانی خود در مورد سیاست خارجی دولتش از پایان حمایت‌های آمریکا از جنگ یمن خبر داد، چرا آمریکا این تصمیم را گرفت؟

د.بابان الیاسی: ایالات متحده ضمن اعلام عقب نشینی از حمایت خود از جنگ یمن و خارج کردن این گروە از لیست تروریستی، به عربستان این اطمینان را داد كه این كشور حق دفاع از خود را دارد و سیاست ایالات متحده در حمایت‌ از عربستان نیز تغییر نخواهد كرد و همچنان این كشور متحد آمریکا باقی خواهد ماند. باید گفت تصميم مذکور بر مبنای دلایل انساندوستانە گرفتە شد. چون سازمان‌های حقوق بشری از یک بحران انسانی بی‌سابقە در یمن خبر دادند. در همین رابطه سازمان ملل متحد در گزارشی شرایط یمن را، بعنوان بزرگترین بحران انسانی در جهان توصیف می کند کە ٨٠ درصد از جمعیت آن نیازمند کمک هستند. سازمان‌های خیریە، برای دسترسی بە مناطق تحت کنترل حوثی‌ها، احتیاج بە همکاری این گروە دارند. از طرف دیگر، تصمیم ترامپ برای قرار دادن حوثی‌ها در لیست گروه‌های تروریست، در آخرین روزهای پایانی عمر دولتش اخذ شد، کە انتقادهای گسترده‌ای نیز در پی داشت.

باس‌نیوز: خبرگزاری بلومبرگ از احتمال کاهش فشارها بر ایران بدون لغو تحریم‌ها از سوی آمریکا خبر داده آیا می‌توان متصور شد آمریکا بدون محدود کردن فعالیت‌های نظامی ایران در منطقه و کاهش تهدیدات این کشور نسبت به اسرائیل، به پای میز مذاکره برود؟

د.بابان الیاسی: ترامپ موضوع تحریم‌ها را از مسائل صرف هسته‌ای خارج کرد. تحریم‌های اعمال شدە علیه دولت ایران از مرز صدها تحریم عبور کردە است. برخی از آن‌ها به موضوع تروریسم، دخالت مخرب ایران در منطقه و… مرتبط است. لغو برخی از این تحریم‌ها نیازبه تصمیماتی در سطح کنگره و سنای آمریکا دارند. بایدن بدنبال بازگشت به توافق هسته‌ای است اما با شرایط جدید از جمله قرار دادن برنامه موشک‌های بالستیک و دخالت ایران در منطقه در دستور کار مذاکرات. فشارهای داخلی و بین المللی بر بایدن بسیار زیاد است و بایدن نمی خواهد به عنوان یک رئیس جمهور ضعیف با ایران وارد مذاکرات شود. اقتصاد ورشکستە ایران، بحران کرونا، تنش در نوک هرم حاکمیت، نارضایتی‌ اروپائی‌ها از تهدیدهای پی در پی این کشور و رفتارهای نامسئولانە‌ی ایران، نارضایتی‌های بی‌‌سابقه داخلی و انزوای گسترده ایران، جمهوری اسلامی را تحت فشار زیادی قرار داده است. این فشارها می‌توانند برای بایدن، کارت موثری در هنگام مذاکرات باشد اما کارت اصلی در دست ایرانی‌ها، تسریع در غنی سازی اورانیوم است. این امر جامعه جهانی، از جمله آمریکایی‌ها، اروپایی‌ها و دیگر کشورهای منطقه را تحت فشار قرار می‌دهد اما برخلاف دوران ترامپ، ایالات متحده و اروپایی‌ها مواضع نزدیکی در مورد مساله هستەای ایران دارند چرا که از زمان توافق سال ٢٠١٥، ایران نه تنها رفتار خود را تغییر نداده، بلکه اروپا نیز هر روز بیشتر به حوزه عملیات تروریستی برای این کشور تبدیل شدە است. بطوری که برخی از کشورهای اروپایی ضمن اعلام حزب الله لبنان بە عنوان یک گروە تروریستی، خواهان مطرح شدن برنامە موشک‌های بالستیک ایران در دستور کار مذاکرات آیندە هستند و همچنین فرانسە هم خواهان شرکت عربستان در این دور از مذاکرات می‌باشد. این موضع گیری‌ها حاکی از تغییر سیاست قدرت‌های اروپایی در برابر ایران است. علاوه بر این، ایران از زمان برجام تاکنون، توان برنامه موشک‌های بالستیک خود را چنان گسترش داده کە دیگر بعضی از کشورهای اروپایی مثل یونان و قبرس در تیررس این موشک‌ها هستند.

البته باید گفت بایدن به دنبال وضع تحریم های جدید نخواهد بود با این حال به دنبال حذف تحریم های اعمال شده توسط ترامپ نیز نیست. از سوی دیگر اسرائیلی‌ها مساله هسته‌ای ایران را تهدیدی وجودی برای کشورشان می‌دانند. بی‌شک همپیمانی اعراب-اسرائیل بعنوان متغیر کنونی بعد از برجام سعی خواهند کرد روی مذاکرات آیندە تاثیر بگذارنند. چون این دولت‌ها خود را بە عنوان متضرر اصلی سیاست‌های ایران می‌دانند. اسرائیل نمی‌تواند یک رقیب مسلح شده به بمب هسته‌ای را در منطقە تحمل کند و بر همین اساس بود که در گذشته به پایگاهای سلاح‌های کشتار جمعی عراق و سوریه حمله کرد. مسالە دسترسی بە سلاح‌های هستەای برای ایران بە یک وسواس بدل شدە، ایران خود را در سطح کشورهای ابر قدرت منطقەای مانند پاکستان و ترکیە می‌بیند. هر چند ترکیە، سلاح اتمی ندارد اما بعضی از بمب‌ها و موشک‌های استراتژیک ناتو در پایگاە انجلیک مستقر شدەاند. ایران هم این حق را برای خود قائل است و چون آزادانە حق دسترسی ندارد نتیجتا پنهانی سعی می‌کند بە این اهداف برسد. هدف ایران، بە دست آواردن سلاح اتمی است. بنابراین تا دستیابی به فناوری ساخت سلاح هسته‌ای پیش خواهد رفت مگر اینکه جامعه جهانی یکبار برای همیشه، ایران را از این پروژه محروم کند. ایالات متحده و دیگر طرف‌های توافق هسته‌ای برای اینکه با یک ایران هستەای روبرو نشوند، در تلاشند هرچه زودتر برجام را زنده کنند. اما باید گفت ایران براحتی از خواست‌های هسته‌ای، بالستیک و سیاست‌های توسعه طلبانه خود، دست نخواهد کشید مگر اینکە جامعە جهانی به تغییر رژیم در ایران دست بزند و این یعنی خطر درگیری‌های نظامی در منطقه منتفی نیست. مذاکرات احتمالاً طی هفته‌های آینده آغاز می‌شود اما دولت بایدن با موانع بزرگی روبرو می‌شود. به احتمال زیاد یک کاندید تندرو به عنوان رئیس جمهور ایران منصوب خواهد شد و پیش‌بینی رفتار تیم مذاکره کننده جدید در ایران دشوار خواهد بود.

 باس‌نیوز: عراق یکی از آن کشورهایی است که هر روز بر میزان نفوذ ایران بر آن افزود می‌شود، با در نظر گرفتن انتخابات پارلمانی پیش رو در این کشور و گسترش اعتراضات مردمی نسبت به فساد و دخالت‌های ایران، آینده این مناسبات را چگونه تحلیل می‌کنید؟

د.بابان الیاسی: ایران در همه شئونات سیاست عراق دخالت می‌کند و این کشور را جز قلمرو خود می‌داند. بر خلاف آمریکایی‌ها کە تنها از لحاظ نظامی کمک می‌کنند، ایرانی‌ها همزمان با کمک‌های نظامی، از لحاظ  فرهنگی هم بروی جامعە شیعە عراق تاثیر چشمگیری دارند. ایران با ایجاد بسیج مردمی (حشد الشعبی) یک شبه نظامی ایدئولوژیک مانند سپاه پاسداران و بسیج در ایران، حزب الله در لبنان، حوثی در یمن و… تشکیل داده است. ایران بدنبال توازن میان نیروهای مسلح این کشورها و تاثیرگذاری بر سیاست‌ آنان می‌باشد. برای سردمداران رژیم ایران، عراق بخشی است از عمق استراتژیک این کشور، بگونەای می‌توان عراق را بعنوان مستعمره ایران قلمداد کرد. ایران نە تنها عراق را عمق استراتژیک خود می داند بلکه به آن به دید شاهراە و دروازه‌ای برای تقویت و گسترش هلال شیعە می‌‌نگرد. در سرتاسر عراق، ایران اهرم‌های تاثیرگذاری بر تصمیمات سیاسی را دارد. برای نمونە ایران در روابط بین حکومت اقلیم کوردستان و حکومت‌های شیعە در بغداد، بە نفع شیعەها در بغداد دخالت می‌کند. در ادوار گذشتە، ایران نقش اساسی در روی کار آمدن دولت‌های عراق داشته و بی‌شک این تاثیرگذاری را ادامە خواهد داد مگر اینکە تغییر رژیم در داخل ایران روی دهد یا اینکە فشارهای خارجی بەحدی برسند که جمهوری اسلامی بشدت احساس تهدید وجودی کند.