اعتراض‌ها در ایران سیاسی شده‌اند
اعتراضهای خیابانی چند وقتی می‌شود که بیش از گذشته مورد توجه پژوهش‌‌گران و محققان مراکز علمی و دانشگاه‌ها و اتاق‌های فکر حکومتی قرار گرفته است.
از سال ۱۳۹۶ به این سو که موج اعتراضهای مردمی در ایران رو به گسترش است، ده‌ها پژوهش در این زمینه منتشر شده که به بررسی چرایی و چگونگی و چیستی این اعتراض‌ها پرداخته‌اند.
فصلنامه «پژوهش‌های راهبردی سیاست» وابسته به دانشگاه «علامه طباطبایی» در تازه‌ترین شماره خود با انتشار تحقیقی با عنوان «تحلیل اعتراضات صنفی-اجتماعی اخیر در ایران» سراغ این پدیده رو به گسترش رفته است.
در بند پایانی نتایج این تحقیق دانشگاهی آمده که تا قبل از اعتراضات سراسری دی ماه سال ۱۳۹۶، معترضان بيشتر از قشر کارگر و معلمان بودند و یا مالباختگانی که در موسسات مالی و اعتباری سرمایه خود را از دست داده بودند، اما از دی ماه با پيوستن اقشار مختلف مردم به اعتراضات، شعارها رنگ و بوی سياسی و رادیکال به خود گرفته است.
تازه‌ترین تحقیقات: اعتراض‌ها در ایران سیاسی شده‌اند
اعتراضهای خیابانی چند وقتی می‌شود که بیش از گذشته مورد توجه پژوهش‌‌گران و محققان مراکز علمی و دانشگاه‌ها و اتاق‌های فکر حکومتی قرار گرفته است.
از سال ۱۳۹۶ به این سو که موج اعتراضهای مردمی در ایران رو به گسترش است، ده‌ها پژوهش در این زمینه منتشر شده که به بررسی چرایی و چگونگی و چیستی این اعتراض‌ها پرداخته‌اند.
فصلنامه «پژوهش‌های راهبردی سیاست» وابسته به دانشگاه «علامه طباطبایی» در تازه‌ترین شماره خود با انتشار تحقیقی با عنوان «تحلیل اعتراضات صنفی-اجتماعی اخیر در ایران» سراغ این پدیده رو به گسترش رفته است.
۱- تفاوت ماهوی اعتراض‌ها در ایران
این تحقیق تمام اعتراضهای بعد از سال ۱۳۹۶ در ایران را از نظر ماهوی متفاوت از اعتراضهای پیش از این سال در ایران ارزیابی و تفسیر و این تمایز را چند مولفه صورت‌بندی کرده است.
خودانگیختگی
آن‌طور که در این تحقیق آمده در گذشته اعتراض‌ها اغلب با هدایت اتحادیه‌ها و تشکلهای صنفی-مدنی انجام می‌شد و معترضان، افراد مشخصی را به عنوان رهبر پذیرفته بودند و به فراخوان‌های آنان واکنش نشان می‌دادند و همچنين قدرت چانه‌زنی با نمایندگان و نهادهای واسط را داشتند. اما از سال ۱۳۹۶ به این سو، اعتراض‌ها در شکل خيابانی و مستقلی شکل می‌گیرد و اتحادیه‌ها و تشکلهای صنفی-مدنی نقش درجه دوم را یافته‌اند.
به نوشته این تحقیق در حقيقت، کارگران و اعضای عادی اصناف آن‌قدر نسبت به تاثيرگذاری و نقش‌آفرینی کارآمد و صادقانه تشکل‌ها بدبين و بی‌اعتماد شده‌اند که با استفاده از شبکه‌های اجتماعی به سمت خودتعيين‌کنندگی و اثرگذاری برای پيشبرد اهداف خود اقدام کنند.
نبود رهبری مشخص و فراگیر
این تحقیق همچنین نوشته ویژگی مهم دیگر در اعتراضات صنفی و اجتماعی از نيمه دوم دهه ۱۳۹۰ به این سو این است که رهبری مشخصی ندارد و تقریبا نيروی متوازن‌کننده و واسطه‌ای در شکل رهبری و نخبگان ميان معترضان و حکومت ایفای نقش نمی‌کند.
این معترضان با اوج گرفتن نارضایتی و بی‌عدالتی‌ها در ارتباط با کارگران و اصناف گوناگون همچون معلمان، دامداران، کشاورزان، ماهيگيران و غيره به شکل خودانگيخته وارد خيابان برای بيان احساسات، خشم، فریادها و نارضایتی‌های ریشه‌دار عليه حکومت و حتی تشکلهای صنفی و مدنی منفعل و ناتاثيرگذار شده‌اند.
این تحقیق اضافه کرده از این مقطع تاریخی در ایران اتفاقی رخ داده که اندک اندک تابوهای سياسی قبلی حاکم بر فضای جامعه را شکسته و اقشار مختلف را به بهانه‌های مختلف و البته برجسته‌تر از همه در اعتراض به نابرابری‌های اقتصادی و بيکاری و فساد به خيابان می‌کشاند؛ بدون اینکه به نهاد یا ارگانی به عنوان واسطه یا ميانجی بين خود و حکومت تکيه کنند.
نقش بی‌نظیر و تاثیرگذار شبکه‌های اجتماعی
این تحقیق همچنین نوشته است در اعتراضات جدید صنفی و اجتماعی ایران، اینترنت و شبکه‌های اجتماعی همچون تلگرام و اینستاگرام نقش شگرف و بی‌نظيری در اطلاع‌رسانی، هویت‌یابی و سازمان دادن به بسيج اعتراضات داشته‌اند.
در واقع مشخصه بی‌سر یا بی‌رهبر بودن اعتراضات اخير تا حد زیادی متاثر از فرصت‌سازی شبکه‌های اجتماعی و تلفن‌های همراه در بستر نارضایتی‌ها و مشکلات اقتصادی تشدید یافته و بحران‌های اقتصادی در فضای تحریمی شدید، فساد و بی‌عدالتی‌های فزاینده و آشکار شده از طریق فضای سایبری و اینترنتی و افزایش سواد عمومی و آگاهی سياسی و اجتماعی مردم، کارگران و اصناف بوده است.
افزایش بی‌سابقه تندروی
در بخشی دیگر از این متن تحقیقی آمده که در اعتراضات صنفی-اجتماعی نيمه دوم دهه ۱۳۹۰ به شکل بی‌سابقه‌ای شاهد تابوشکنی در شعارها، تقابل‌ها با حکومت و افزایش رادیکاليسم با پذیرش نسبتا زیاد هزینه‌های سياسی و مالی برای تحقق اهداف هستیم.
در اعتراضات اخير بحران‌های اقتصادی شدید، اوج گرفتن بسيار بی‌سابقه قيمت‌ها، تورم، بيکاری، بی‌توجهی کارفرمایان و شرکت‌های خصوصی به حقوق و استانداردهای رفاهی به کارگران و اقشار دیگر سبب شدند که خشم و انزجار کارگران، اصناف، کاميون‌داران و معلمان فوران کرده و خيابان به کانون و اصلی‌ترین محل تجمع و بيان اعتراضات، احساسات، نفرت و خش تبدیل شود.
ارتباط افقی بین کارگران یقه‌آبی و سفید
این تحقیق نوشته است در نيمه دوم دهه ۱۳۹ با اعلام حمایت انجمن‌های دانشجویی دانشگاه‌های معتبر از حقوق و اعتراضات اقشار صنفی به شکل بی‌سابقه‌ای، ارتباطات فزاینده بين کارگران یقه‌آبی با طبقه متوسط جدید و به اصطلاح یقه‌سفيدها یا بين بدنه‌های فکری-روشنفکری و یدی یا مردم و توده‌های رنج دیده اقتصادی و اجتماعی شکل گرفت که پس از آبان ۱۳۹۸ به دنبال تشدید بحران و تورم ناشی از افزایش قیمت بنزین بيشتر شد.
این تحقیق اضافه کرده است چنين هم‌نوایی و همراهی بين بدنه‌های فکری و یدی می‌تواند مسبب تشدید شکاف ملت با دولت‌های ناکارآمد و کمتر پاسخگو و افزایش هزینه‌های مشروعيتی و ناچار کردن حکومت به پذیرش درخواست‌ها، مطالبات و کاهش دادن نابرابری‌های اجتماعی در حال و آینده شود.
گسترش زنجیروار یا سریالی اعتراض‌ها
اعتراضاتی که از دی‌ماه ۱۳۹۶ شروع و در آبان ۱۳۹۸ تشدید و تاکنون استمرار یافته، به اعتقاد نویسندگان این تحقیق به هيچ‌وجه متوقف نشده‌اند.
اعتراضهای جهانی کارگران و اقشار دیگر در کنار گسترش اعتراضات داخلی با استفاده از ظرفيت‌های هویت‌سازی، اطلاع‌رسانی و سازماندهی اعتراضات سبب شده که اعتراض‌ها به اقشار دیگر اشاعه و گسترش یابد.
اعتراضات کشاورزان، دامداران، معلمان در سال جاری و گذشته در این ارتباط شاهد مثال هستند. در حقيقت، کارگران و اصناف به این باور رسيده‌اند که برای رسيدن به اهداف، خيابان را ترک نکنند.
در همين ارتباط، انتقال مالکيت و مدیریت شرکت نيشکر هفت‌تپه از بخش خصوصی به دولتی، یک مثال بارز در اثرگذاری اعتراضات بر سياست‌گذاری و تحميل مطالبات برحق به حکومت است.
ماهیت اقتصادی و اجتماعی اعتراضات
این تحقیق همچنین ادعا کرده که اغلب اعتراضات اجتماعی و صنفی در نيمه دوم دهه ۱۳۹۰ شمسی تقریباً ماهيت اقتصادی و اجتماعی داشته است. ميزان دستمزدها، بيکاری، تورم، افزایش هزینه‌های رفاهی، سلامت، آموزشی و غيره، بی‌توجهی یا کم‌توجهی به حقوق اجتماعی کارگران و سایر اقشار صنفی از مهمترین علل اعتراضات بوده است.
سیالیت و تحول در تاکتیک‌های اعتراضی
این تحقیق نوشته است در اعتراضهای نيمه دوم دهه ۱۳۹۰ تاکتيک‌های جدید در پيشبرد اعتراضات مشاهده شده است. برای مثال می‌توان به کشاندن اعتراضات به شب برای افزایش رادیکالیسم، رساندن کمک و تامين آذوقه معترضان از طریق تماشاچی‌ها، خالی کردن شير در خيابان توسط دامداران، سربریدن دام‌ها مقابل استانداری‌ها، بردن احشام گرسنه و تشنه به داخل ادارات، بستن خيابان‌ها و موارد دیگر از این دست اشاره کرد.
نقش جوانان در گسترش اعتراض‌ها
در اعتراضهای اخير جوانان، نوجوانان و حاشيه‌نشين شهری به خاطر تشدید آگاهی‌های سياسی و اجتماعی در فضای شبکه‌های اجتماعی و دست و پنجه نرم کردن شدید و ملموس با مشکلات اقتصادی در اعتراضات دی‌ماه و آبان ۱۳۹۶ و ۱۳۹۸ و پس از آن نمود و تجلی بسيار بيشتری در اعتراضهای خيابانی داشته‌اند.
۲- محورهای اصلی شعارها و مطالبات معترضان
شعارها و دست‌نوشته‌ها و خواسته‌های معترضان از دیگر محورهای است که در این تحقیق مورد توجه قرار گرفته است.
در این تحقیق محتوای ۱۷۰ شعار و مطالبه معترضان در تظاهرات مورد بررسی قرار گرفته که مقوله‌های اقتصادی ۳۵.۶، سياسی ۳۲.۱، اجتماعی ۱۲.۳، انگيزشی ۱۰ درصد، زیست‌محيطی ۵.۴ درصد و در نهایت مقوله حقوقی ۴.۱ درصد بوده است.
بر این اساس فراوانی درخواست‌ها و مطالبات اقتصادی مربوط به معيشت، فقر و گرانی بيشترین فراوانی را در بين معترضان به خود اختصاص داده‌اند و پس آن مطالبات سياسی در رتبه بعدی قرار دارد.
مهمترین هدف شعار‌های سیاسی هم متوجه «نظام سیاسی موجود»، «فساد اداری» و «ایدئولوژی‌گرایی» بوده است.
در بخش دیگری از این تحقیق محورهای اصلی شعارها و مطالبات معترضان از دیدگاه کارشناسان مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
دیدگاه کارشناسان در این بخش با بررسی ۱۷۴ شعار در شش مقوله اصلی اقتصادی، اجتماعی، سياسی، عامل توطئه و زیست‌محيطی صورت‌بندی شده است.
کارشناسان گفته‌اند که ۴۱.۵ درصد این شعارها مربوط به مسائل اقتصادی، ۲۴ درصد عوامل اجتماعی، ۱۸.۵ درصد به عوامل سياسی، ۱۰ درصد به عامل توطئه، ۳.۵ درصد عوامل قانونی و دو درصد به عوامل زیست‌محيطی مربوط است.
این تحقیق در پایان گزارش خود با جمع‌بندی هویت اعتراض‌ها، شعارها و دیدگاه کارشناسان نوشته است در حال حاضر خيابان با ملموس‌ترین، محسوس‌ترین و صریح‌ترین بيان به ما می‌گوید که توده‌ها برخلاف گذشته محکوم به ماندن در حاشيه سياست، انفعال، بی‌تفاوتی و تماشاگری صرف نيستند؛ بلکه بازیگر فعال در عرصه اجتماعی و سياسی و چالش‌گر حکومت‌ها با بيان مستمر مطالبات اقتصادی، صنفی و طبقاتی تبدیل شده‌اند.
این تحقیق اضافه کرده که خيابان به ما می‌گوید این صاحبان تصميم و تدبير، کجا یک‌طرفه و بی‌ارتباط با شهروندان و توده‌های فقير شهری رفته‌اند، کجا گام در مسير بن بست گذاشته، کجا زیادی دور ایستاده‌اند، کجا زیادی نزدیک ایستاده‌اند، کجا ورود ممنوع می‌روند، کجا کژراهه و بیراهه رفته‌اند.
در بند پایانی نتایج این تحقیق دانشگاهی آمده که تا قبل از اعتراضات سراسری دی ماه سال ۱۳۹۶، معترضان بيشتر از قشر کارگر و معلمان بودند و یا مالباختگانی که در موسسات مالی و اعتباری سرمایه خود را از دست داده بودند، اما از دی ماه با پيوستن اقشار مختلف مردم به اعتراضات، شعارها رنگ و بوی سياسی و رادیکال به خود گرفته است.
بهنام قلی‌پور / ایران وایر
برگرفته از سایت پیک ایران
