گروه‌های شبه نظامی شیعه “حشد الشعبی”عراق و ارتباطات آنها با ایران

رادیو فرانسه: نیروهای شبه نظامی شیعه عراق موسوم به “حشد الشعبی” و یا “بسیج مردمی” یکی از قدرتمند ترین و تأثیر گذار ترین نیروهایی است که در صحنه نظامی و امنیتی عراق و همچنین در عرصه شطرنج سیاسی این کشور نقش بسیار مهمی را ایفا می کند.”حشد الشعبی” از ۴۲ گروه مسلح تشكيل شده که به عنوان نیروهای شبه نظامی رسماً نزد مشاور امنيت ملی این کشور ثبت شده است. از نقطه نظر سازمانی، “حشد الشعبی” و گروههای تشکیل دهنده آن زیر مجموعه نیروهای مسلح عراق محسوب میشوند و تحت نظارت و فرماندهی حیدر العبادی نخست وزیر عراق هستند. تمامی نیروهای “حشد الشعبی” همانند سایر نظامیان عراق حقوق و دستمزد ماهانه دریافت می کنند. “حشد الشعبی” روابط بسیار نزدیکی با جمهوری اسلامی ایران دارد و به تعبیری میتوان گفت که این سازمان بازوی قدرتمند نظامی-امنیتی جمهوری اسلامی برای پیشبرد اهداف ژئوپلتیک منطقه ای این کشور درعراق است. سردار قاسم سلیمانی فرمانده سپاه قدس در ارتباط مداوم با این گروه ها بوده و ضمن هماهنگی کمک ها، سیاست های تهران را به آنها ابلاغ می کند.

“حشد الشعبی” در حدود 120 هزار رزمنده دارد. بخش عمده ای از این نیروها هم اکنون در محاصره و نبرد موصل علیه داعش حضور بسیار پر رنگی دارند.

گروههای مسلح “حشد الشعبی” به دو بخش تقسيم می شوند: نخست گروههای مسلح معروف مانند سازمان بدر و گردان های حزب الله و عصائب اهل الحق و بخش دوم را گروههای كوچكی تشكيل می دهند كه بخش اعظم آنها پس از فتوای جهاد کفایی آيت الله سيستانی در سال 2014 میلادی تشکیل شده اند.

از هنگام اعلام جهاد کفایی آيت الله سيستانی برای مقابله با داعش بسیاری از جوانان شیعه عراقی به صفوف گروه های مسلح “حشد الشعبی” پیوستند. آنان پس از طی یک دوره آموزش نظامی کوتاه مدت(چند هفته ای) در این گروها سازماندهی شدند و آماده نبرد با نیروهای داعش شدند. این نیروهای تازه رسیده ماهانه در حدود 500 دلار حقوق میگیرند و تا کنون در تمامی حملات به مواضع داعش در بخش های مختلف عراق، در خط مقدم جبهه بوده و بیشترین تعداد تلفات را داده اند. کریم النوری یکی از فرماندهان سازمان بدر به خبرگزاری فرانسه گفته است که آنچه این جوانان را به خط مقدم جبهه سوق میدهد، توانایی بالای رزمی و نظامی آنان نیست، بلکه ایمان و وفاداری به آرمان های مذهبی است و آنان آماده اند تا در این راه کشته شوند.

فرستاده های ویژه خبر گزاری فرانسه مشاهدات خود را از مناطق آزاد شده توسط نیروهای “حشد الشعبی” چنین گزارش میدهد: پرچم هایی که نام ” امام حسین” بر روی آن نقش بسته است و تصویرهای آیت الله سیستانی رهبر مذهبی شیعیان عراق، آیت الله خمینی رهبر انقلاب اسلامی و آیت الله خامنه ای رهبر کنونی جمهوری اسلامی که در همه جا دیده میشود، هیچ جای تردیدی در باره گرایش های ایدئولوژیک این گروها نمی گذارد.

جمهوری اسلامی ایران منابع مالی و تسلیحاتی بیش از 80 هزار تن از نیروهای حشد الشعبی در عراق را تهیه میکند و با گروه های عمده حشد الشعبی، از جمله سازمان بدر و گردان های حزب لله ارتباطات بسیار نزدیک دارد.
با توجه به ارتباط بسیار نزدیک ایران با این گروه ها، میتوان گفت که این گروه ها پیش از آنکه از بغداد حرف شنویی داشته باشند، از تهران تبعیت کرده و در اجرای سیاست های جمهوری اسلامی ایران در عراق تلاش می کنند.

ریشه های ایجاد “حشد الشعبی” و سازمان بدر

هرچند تشکیل رسمی “حشد الشعبی” به سال 2014 میلادی برمیگردد، اما ریشه های تشکیل این سازمان شبه نظامی شیعه را باید در سال 1981 و ایجاد سازمان شبه نظامی بدر جستجو کرد.

سازمان بدر در سال 1981 از سوی مجلس اعلای اسلامی عراق كه در آن زمان به مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق مشهور بود به وجود آمد. موسس آن محمد باقر حكيم بود. ایران پدر خوانده سازمان بدر از همان آغاز به کارش در زمان ریاست جمهوری صدام حسین بوده است. سازمان بدر در واقع شاخه نظامی مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق بوده است و اکثریت نیروهای آن در ایران و توسط سپاه پاسدران آموزش نظامی دیده اند. در زمان جنگ ایران و عراق سازمان بدر در ایران گسترش یافت و به سپاه بدر شهرت یافت. پس از سقوط صدام حسین و اشغال این کشور توسط نیروهای آمریکایی، سازمان بدر با رویکرد سیاسی و اجتماعی وارد صحنه سیاسی عراق شد. در تمامی دوران حضور آمریکائیها در عراق، شاخه نظامی سازمان بدر به طور نیمه مخفیانه و علیه حضور نیروهای آمریکایی و ائتلاف بین المللی در عراق فعالیت میکرد. در این دوران، بسیاری از فرماندهان و اعضای ارشد این سازمان ناچار شدند تا خاک عراق را ترک کنند واکثریت آنان برای هدایت عملیات نیروهای خود در عراق به ایران آمدند.

پس از خروج نیروهای آمریکایی ازعراق، سازمان بدر بار دیگر در عراق بال و پر گرفت و جایگاه خود را به عنوان مهم ترین سازمان شبه نظامی شیعه در ارکان دولت نوری المالکی، نخست وزیر پیشین عراق تثبیت کرد. نفوذ نیروهای بدر در ارکان نظامی و امنیتی عراق که در این زمان شدت فوق العاده ای داشته، بر کسی پوشیده نیست. نفوذ سازمان بدر و گروه های شبه نظامی دیگری که از این سازمان مشتق شده، در ارتش عراق و وزارات کشور و نیروهای امنیتی و پلیس عراق این شائبه را ایجاد میکند که دولت حیدر العبادی بدون نظر موافق آنها و پدر خوانده این نیروها، یعنی جمهوری اسلامی ایران، نمیتواند به تنهایی تصمیم بگیرد.

هشام داوود پژوهشگر مرکز تحقیقات ملی فرانسه و متخصص در امور عراق در این خصوص میگوید: قدرت گرفتن شبه نظامیان شیعه در بطن نیروهای امنیتی و پلیس عراق یکی از چالش های مهم بر سر راه حیدر العبادی نخست وزیر عراق است که مبارزه با فرقه گرایی درعراق را در رأس برنامه های خود قرار داده است. بین نیروهای شبه نظامی شیعه و نیروهای پلیس و امنیتی عراق که بیش از 80 در صد آنها شیعه هستند، مرز مشخصی وجود ندارد وفرمانبردای و سرسپردگی بسیاری از نیروهای امنیی به آرمانهای “حشد الشعبی” جای تردید ندارد. وزارت کشور عراق توسط یکی از اعضای سپاه بدر اداره میشود. شبه نظامیان شیعه، حیدر العبادی و حکومت مرکزی عراق را یاری میدهند تا از بحران های کنونی خارج شوند، اما نفوذ آنان در حکومت مرکزی عراق بزرگ تری مشکل آینده عراق خواهد بود. همکاری و همبستگی تنگاتنگ بین شبه نظامیان شیعه و دولت مرکزی عراق این مخاطره بزرگ را برای عراق در بر دارد که این کشور در آینده نزدیکی مبدل به لبنان دیگری شود…”

آیا دولت عراق قادر خواهد بود تا پس از نبرد موصل روابط خود با شبه نظامیان قدرتمند شیعه “حشد الشعبی” را متعادل کرده و بدان شکل و محتوای منطقی در چهارچوب حفظ استقلال سیاسی کشور را بدهد؟ آنچه مسلم است، شبه نظامیان “حشد الشعبی” حاضر نخواهند بود راهی را که آغاز کرده اند، در نیمه رها کنند.
رهبر كنونی سازمان بدر هادی العامری است. تعداد رزمندگان برگزیده “الیت” سازمان بدر بيش از10 هزار نفر است که پس از فتوای آيت الله سيستانی جوانان زيادی را به زير پرچم خود جای داده است. این سازمان به انواع سلاح ها و ادوات نظامی سبک و سنگین مجهز است. سلاح ها و تجهیزات آنها بیشتر ایرانی است، اما آنها مجهز به تسلیحات و تجهیزات عراقی و آمریکایی نیز هستند.

سازمان بدر در همه نبردها با سلاح های سنگينی كه در اختيار دارد مشاركت كرده است.اين سازمان از تجربه نظامی قوی برخوردار است. اکثریت فرماندهان آن توسط سپاه پاسداران در ایران آموزش های رزمی دیده اند و سابقه مبارزاتی بسیار قوی دارند.

سازمان بدر، قدرتمندترين گروه “حشد الشعبی” بوده و روابط بسیار نزدیکی با ارتش عراق دارد. سازمان بدر همچنین به نوعی توزيع كننده سلاح ميان ديگر تشكل ها و نيروهای “حشد الشعبی” در عراق است.

كتائب حزب الله:

پس از سازمان بدر، كتائب يا گردان های حزب الله، بزرگ ترین گروه “حشد الشعبی” را به وجود می آورد. گردان های حزب الله پس از سقوط بغداد و اشغال عراق توسط آمریکا، شكل گرفت.
حزب الله عراق درآغاز همانند حزب الله لبنان در قالب فعاليت های خيريه و امداد رسانی و اجتماعی فعاليت می كرد. گردانهای حزب الله شورایی مشورتی به نام “شوری الكتائب” دارد كه در آن فرماندهان نظامی مسئول طرح های نظامی هستند و در این شورا، اشخاص ديگر در زمينه های سياسی و رسانه ای فعاليت می كنند.

دبير كل حزب الله عراق شخصی ناشناس است و در انظار عمومی ظاهر نمیشود. اما به ابوكاظم معروف است.

گردان هاي حزب الله در مناطقی مانند بلد، سامرا و الدجيل فعاليت كرده اند.همچنين در جرف الصخر در شمال بابل و حومه بغداد عمليات نظامی انجام داده اند.برای هر منطقه ای مسئولی وجود دارد و جبار عبدالحسين مسئول امنيت استانها و مسئول استانهای بصره ،ناصريه، العماره و الكوت است.

مسئول گردانهای حزب الله در الرصافه بغداد با شيخ مويد البهادلی است كه سعد سواره، امجد الباحی، صدر الاعرجی و ليث النوری او را كمك می كنند.

مسئول گردانهای حزب الله در الكرخ بغداد احمد السعدی است و حاجی حميد الساعدی، محمد عبدالساده، شيخ فاضل الفريش و شيخ وسام البغدادی او را كمك می كنند.

حزب الله عراق موشك های كاتيوشا و ذوالفقار، كرار و حيدر در اختيار دارد. همچنين سلاح ای كی 47،ام 16، پی كی سی، موشك ضد تانک آرپی جی، قناصه های اچ اس50، بی 29، خمپاره شصت و 180 میلیمتری و سلاح های ديگر ضد زره و ضد هوایی نیز در اختيار دارد.حزب الله همچنين موشك اشتر در اختيار دارد.

گردانهای حزب الله در جنگ عليه داعش نقش موثری داشته اند و اين نيروها از آمادگی بالا و تلاش استخباراتی قوی برخوردارند.گردانهای حزب الله در مناطق آمرلی، طوزخورماتو و مناطق غرب بغداد و تلعفر و ديگر مناطق عراق حضور داشته اند.
گردانهای حزب الله در ديالی، صلاح الدين و بابل با داعش جنگيده اند. در جرف الصخر در شمال بابل و جنوب غرب بغداد و نيز در آزاد سازی آمرلی از توابع استان صلاح الدين كه ساكنان آن را تركمن های شيعی تشكيل می دهند نقش به سزايی ايفا كرده اند.

عصائب اهل الحق:

موسس آن “قيس الخزعلی” است. تعداد رزمندگان آن 10 هزار نفر تخمين زده می شود. عصائب اهل الحق سلاح ها و تجهیزات نظامی سبك و سنگين از جمله خمپاره و موشك انداز و توپخانه های با برد متوسط را در اختيار دارد.

عصائب اهل الحق شاخه ای از سپاه المهدی بود كه در ژوئیه 2006 میلادی تاسيس شد و به شكل كاملا مستقل از سپاه المهدی به ويژه پس از انحلال این سپاه در نوامبر 2008 به عملیات خود ادامه داده است.

فرماندهان ارشد عصائب اهل الحق را قيس الخزعلی، عبدالهادی الدراجی و اكرم الكعبی تشكيل می دهند. قيس الخزعلی از شاگردان محمد صدر پدر مقتدی صدر است و قبل از اينكه در سال 2010 آزاد شود در زندانهای آمريكايی ها بوده است.

عصائب اهل الحق از معروفترين شبه نظاميان و دومين شبه نظاميان محسوب می شوند و از تجربه بالايی برخوردارند.

تعداد نيروهای عصائب اهل الحق در درحدود 10 هزار نفر تخمين زده میشود.

ساختار عصائب اهل الحق عبارتند از:

تيپ امام علی، تيپ امام كاظم، تيپ امام هادی، تيپ امام عسكری که در مناطق مختلف عراق فعالیت میکنند و تيپ حيدر كرار مسئول حوزه سوريه است و غالبا در جنوب دمشق و غرب حلب است.

جنبش حزب الله النجباء:

جنبش حزب الله النجبا در سال 2013 از عصائب اهل الحق جدا شد و اكرم الكعبی هدايت آن را برعهده دارد. او تيپ عمار بن ياسر وابسته به العصائب در سوريه را فرماندهی می كند.

جنبش حزب الله هزاران نفر عضو دارد كه در نبردهای النباعی، الضابطيه و سامرا با سلاح های سبك و ميان برد حضور داشته اند. آنها در درگیری ها از موشك های اشتر به نحو بسیار گسترده ای استفاده میکنند.

گردان های امام علی:

شاخه نظامی جنبش العراق الاسلاميه است كه از ژوئن 2014 مطرح شد و در آمرلی و طوزخورماتو و ديالی فعاليت كرده است.هدف از شكل گيری گردانهای مذكور دفاع از عراق و مقدسات شيعی است. در صفوف گردانهايی امام علی همچنین برخی از پیروان سایر مذاهب و گروهای قومی و ادیان دیگر به چشم میخورد. مذاهب سنی ، شيعی ، تركمن و مسيحی و شبك در صفوف گردان های امام علی به چشم می خورند.

گردان های سيد الشهداء:

از گردانهای حزب الله همزمان با فتوای آيت الله سيستانی مشتق شده است و دبير كل آن الحاج ابو علا است.حاج ابوسيف مسئول نظامی آن در سامرا کشته شد. تعداد افراد گردانهای سيدالشهدا بالغ بر سه تا چهار هزار نفر است.

آنها در نبردهای سامرا، آمرلی و الضابطيه حضوری فعال داشته اند.

گردانهای جهاد و سازندگی:

گردانهای الجهاد و البناء همزان با فتوای آيت الله سيستانی تاسيس شده است و شاخه نظامی جنبش سياسی معروف به جهاد و سازندگی است كه در سال 2011 تشكيل شد. این گردانها از ادغام سه تشكل اسلامی: جنبش حزب الله عراق، جنبش سيدالشهدا و حزب نهضت عراق تشكيل شده است. دبير كل آن حسن الساری و يكی از رهبران مجلس اعلای اسلامی به رياست عمار حكيم است.

برخی اين گردانها را در واقع جايگزين سازمان بدر می دانند كه تعداد افراد آن بالغ بر سه هزار نفر است و به جنگاوری مشهور و از متدين ترين رزمندگان هستند.در نبردهای الرواشد، السعديه و الجويزرات و نبرد سيد غريب مشاركت داشته اند و از سلاح های سبك و ميان برد استفاده می كنند و مورد حمايت آتشبار سنگين ارتش عراق هستند.

گردانهای التيار الرسالی:
پس از فتوای آيت الله سيستانی به عنوان شاخه نظامی جريان الرسالی عراق شكل گرفت و دبير كل آن شيخ عدنان الشحمانی از نمايندگان پارلمان است.الشحمانی حيات سياسی و نظامی خود را در حزب الدعوه شروع كرد و به سبب ممانعت مقتدی صدر با حضور وی در انتخابات 2007 از سپاه المهدی جدا شد. گردانهای جريان الرسالی عراق در آزاد سازی منطقه المعامل در الكرمه فلوجه و نبرد الضابطيه با سلاح سبك و ميان برد حضور داشتند و اين گردانها نيز از حمايت سلاح سنگين ارتش عراق بهره مند میشوند.

سرايا الخراسانی:

سرايا الخرسانی به عنوان شاخه نظامی حزب الطليعه اسلامی با عنوان دفاع از مقدسات در سوريه بنا نهاده شده و رهبر كنونی آن حامد الجزايری است.تعداد رزمندگان آن حدود سه هزار نفر است و در آزاد سازی منطقه عزيز بلد مشاركت كرده اند.در نبرد آمرلی نيز شركت كرده اند و از سلاح سبك و ميان برد استفاده می كنند و ارتش عراق از نظر سلاح سنگين آنها را پوشش می دهد.

سرايا عاشوراء:

اين گردانها نيز همزمان با فتوای آيت الله سيستانی شكل گرفتند و شاخه نظامی مجلس اعلای اسلامی محسوب می شوند و تعداد افراد آن بالغ بر پنج هزار نفر است.آنها به خوبی ساماندهی شده اند و از تجارب نظامی سابق سازمان بدر برخوردارند.آنها در نبردهای بلد، الضابطيه با سلاح سبك و ميان برد خود مشاركت داشته اند و از سوی ارتش عراق با سلاح سنگين حمايت می شوند.

سرايا العتبات:

اين گردانها نيز پس از فتوای آيت الله سيستانی به وجود آمدند. گردانهای عتبات وابسته به مراكز شيعی عراق و افراد آن خادم اين مراكز هستند.سرايا العتبات از برخي گردانهای مشهوراز جمله سرايا العتبه العباسيه به رهبری شيخ ميثم تشكيل شده اند كه كه تعداد پنج هزار نفر از آنها در نبرد جرف الصخر و سيد غريب در منطقه بلد مشاركت داشتند و به سلاح سبك و ميان برد مجهز هستند.

گردانهای آستان حضرت علی: به فرماندهی شيخ كريم كه تعداد افراد آن هزار نفر است كه به همراه گردان های آستان مقدس امام حسين كه تعداد آنها نيز هزار نفر است، در بيشتر نبردهای نيروهای مردمی مشاركت دارند

گردانهای صلح:

گروهي وابسته به جريان صدر به رهبری مقتدی صدر است كه پس از سيطره داعش بر استان نينوا و مناطقی از عراق به وجود آمد.اين گردانها براي دفاع از مساجد و مراقد شيعی و سنی تشكيل شده و در مناطقی مانند سامراء، ديالی، آمرلی و جرف الصخر و الاسحاقی فعاليت كرده است.

جيش المختار(سپاه مختار): موسس آن واثق البطاط است و این سپاه در ژوئن سال 2010 میلادی شكل گرفت و تعداد رزمندگان آن 40 هزار نفر تخمين زده می شود.اين واحد نظامی نيز از انواع سلاح ها و موشك انداز و خمپاره انداز برخوردار است.

تيپ ابوالفضل العباس:

موسس آن قاسم الطائی و زمان شكل گيری آن در سال 2011 است.علاء الكعبيی فرماندهی آن را برعهده دارد و از انواع سلاح و موشك انداز و خودروهای نظامی برخوردار است. معمولا وابسته به عصائب اهل الحق و جريان صدر و گردانهای حزب الله عراق هستند.

در چهارچوب حشد الشعبی، گروههای كوچك ديگری وجود دارند كه تعداد آنها اندك است كه سپاه الوعد الصادق، اسد الله غالب، انصار الحجه، تيپ القارعه، سرايا الزهراء، انصار العقيده، الغضب، جنبش الابدال، لواء المنتظر، گردانهای درع الشيعه، و حزب الله الثائرون از جمله آنها هستند