خدمات رفاهی و امکانات شهری زاهدان از سمت جنوب به شمال روندی معکوس داشته تا حدی که بیش از ۱۵۰ هزار نفر از ساکنان این منطقه حتی از داشتن آب شرب بهداشتی و برق محروم هستند و به گفته مسئولان محلی ۳۰۰ هزار نفر از جمعیت ۸۰۰ هزار نفری این شهر در حاشیه قرار دارند.

قوانین جاری، ساکنان خانه های خشت و گلی غیرمجاز در مناطق حاشیه ای زاهدان را به دلیل نداشتن سند به رسمیت نمی شناسند و از همین رو دولت از ارائه خدمات به این شهروندان غیررسمی خودداری می کند و سال ها است که توجهی به نیازهای اولیه این افراد نشده است.

با پیشروی به سمت شمال شهر زاهدان که به «بام زاهدان» نیز شهرت دارد رد پای ادارات نیز کمرنگ می شود به گونه ای که کوچه های خاکی، تکثر واحدهای مرغ پر کنی در جوار خیابان، زباله های پراکنده، عبور کانال های فاضلاب از میان محله ها و تجمع معتادان خیابانی پر رنگ تر و محرومیت از خدمات شهری به وضوح خودنمایی می کند.

غالب منازل احداث شده در این نقطه از شهر فاقد آب لوله کشی بوده و لذا وجود حمام و چشمه های بهداشتی در این منازل به شکل ابتدایی و صحرایی بوده و سال ها است که نیازهای اولیه ساکنان این محلات به دست فراموشی سپرده شده است.

قسمت های بسیاری از محله شیر آباد با اینکه از قدمت بسیار زیادی نیز برخوردار است و بیش از ۲۵ سال از زندگی ساکنان در این محله می گذرد اما مالکیت شخصی ندارد و قانونا شهرداری آنها را مالک نمی داند و لذا از ارائه بسیاری خدمات شهری به این مناطق تاکنون خودداری شده است.

کریم آباد، شیر آباد، همت آباد و بلوار رسالت در زاهدان یکی از نواحی حاشیه نشین این شهر است که به دلیل پایین بودن سطح سواد و مهارت در بخش غیر رسمی اقتصاد جذب و به شغل های کاذب اشتغال دارند.

در این مناطق اغلب خانوارها تنها در یک یا دو اتاق زندگی می کنند و قریب به ۸۰ درصد واحدهای مسکونی فاقد پروانه ساختمان است. وجود مسیرهای روباز فاضلاب و فضاهای غیربهداشتی در سطح شهر که منجر به شیوع انواع بیماری ها شده از دیگر آثار فضایی و کالبدی حاشیه نشینی در این ناحیه شهری است.

جوانی جمعیت، بالا بودن نرخ بی سوادی، وجود خانوارهای فاقد سرپرست، تکثر افراد فاقد شناسنامه، عدم وجود نیروی کار متخصص، غلبه فعالیت های غیر رسمی بر رسمی از جمله معضلات حاکم بر این مناطق است.

ساختار کالبدی شامل عدم شکل گیری خدمات زیربنایی شهری، بروز پدیده بدمسکنی، عدم دسترسی به خدمات رفاهی شهری، توزیع ناعادلانه زمین و عدم شکل گیری فعالیت های تولیدی و کارگاهی از جمله مشکلاتی است که بر مشکلات حاشیه ای کلان شهر زاهدان افزوده است.

شهر هفتاد و دو ملت

شهر زاهدان به علت نوپایی و همجواری با کشورهای افغانستان و پاکستان که سکنه آنها دارای یک سری اشتراکات قومی، نژادی و مذهبی با مردم زاهدان بوده و کشورهای آنها از ناپایداری سیاسی و دولتی برخوردار هستند باعث شده که تعداد زیادی افاغنه و پاکستانی های مهاجر را نیز در خود جای دهد.

خشکسالی های اخیر و سیل مهاجرت روستائیان سیستانی و جویای کار، موقعیت تجاری شهر زاهدان و ویژگی های خدماتی و همچنین وجود کالاهای لوکس خارجی قاچاق در این شهر جاذبه هایی را برای اقشار مختلف ایران ایجاد کرده و موجب شده تا بسیاری از افراد به صورت مهاجر در زاهدان سکنی گزینند و این شهر به عنوان یکی از مهاجرپذیرترین نقاط ایران شناخته شود و از همین رو آن را شهر هفتاد دو ملت نام نهاده اند.

طبق آمار سازمان برنامه و بودجه شهر زاهدان در حالی که جمعیت آن در سال ۱۳۳۵ از ۱۷ هزار نفر تجاوز نمی کرد در سال ۱۳۵۵ به تعداد ۹۳ هزار و ۷۴۰ نفر و در سال ۱۳۸۲ به مرز ۵۳۲ هزار و ۲۷۰ نفر رسید و به گفته مسئولان دست اندرکار این جمعیت در حال حاضر به مرز یک میلیون نفر رسیده است.

زاهدان رکورددار حاشیه نشینی در کشور

شهردار زاهدان با بیان اینکه یک هزار و ۳۵۰ هکتار بافت فرسوده ناکارآمد در این شهر وجود دارد، افزود: با الحاق مناطق همت آباد، آزادی شمالی، شریعتی شمالی و بلوار رسالت سکونت گاه های زاهدان با منشاء غیر رسمی به بیش از یک هزار و ۵۰۰ هکتار و با جمعیتی معادل ۳۵۰ هزار نفر می رسد.

سید مسلم سید الحسینی گفت: مساحت ۲ هزار و ۵۰۰ هکتاری با منشاء اسکان غیر رسمی و ۵۰۰ هکتار با اسکان پراکنده زاهدان پس از مشهد مقدس بیشترین حاشیه نشین را در کشور از نظر مساحت به خود اختصاص داده است و به تناسب سرانه جمعیت می توان گفت زاهدان در کشور مقام نخست حاشیه نشینی را دارد.

وی افزود: علاوه بر پیشتازی زاهدان در موضوع حاشیه نشینی این شهر پس از کرج دومین رشد جمعیتی را به خود اختصاص داده است و به شبه شهری با مشکلات انبوه تبدیل شده است.

شهردار زاهدان گفت: پهنه شمالی شهر زاهدان اصلی ترین پهنه سکونت گاه های غیر رسمی است که در حال حاضر به سکونتگاه های رسمی تبدیل شده است.

سید الحسینی با اشاره به اینکه شهر زاهدان به دوقطب کاملا مجزا و دارای شکاف عمیق تبدیل شده است، افزود: به دلیل تمرکز امکانات در شهر زاهدان لذا سیل مهاجرت بر اثر خشکسالی های حادث شده در استان مزید بر علت در پدیده حاشیه نشینی شده است.

وی توسعه غیر متمرکز را یکی از راه های رفع این شکاف دانست و افزود: کیفیت سکونت در این مناطق به شدت پایین است و حل مشکلات این نواحی به تنهایی از عهده شهرداری زاهدان خارج است.

سید الحسینی اذعان داشت: بهبود شرایط کار و فعالیت ساکنان این منطقه، ایجاد انسجام در کالبد حاشیه شهر و گسترش امکانات از جمله محورهایی است که باید برای مقابله با حاشیه نشینی در اولویت قرار گیرد.

شهردار زاهدان با بیان اینکه حاشیه شهر زاهدان نیاز به یک سپر حفاظتی برای جلوگیری از توسعه بی رویه دارد، افزود: تمامی ادارات در پهنه جنوبی شهر زاهدان مستقر است که لازم است از این پس پهنه ادارات به مناطق شمالی تسری یابد.

وی با تاکید بر این که باید امکان جذب اعتبارات بانک شهری در این راستا فراهم شود از تقویت نهادهای شورایی، مطالعات جامع در این مناطق و تعریف الگوی زیست مناسب و توانمند سازی ساکنان حاشیه ای به عنوان اولویت های ضروری یاد کرد.

زنان و کودکان نخستین قربانیان سکونتگاه های غیر رسمی

‌مسئول دفتر حمایت از حقوق زنان و کودکان دادگستری سیستان و بلوچستان نیز در خصوص مشکلات حاشیه شهر زاهدان گفت: وضعیت زنان در مناطق حاشیه ای شهر زاهدان نماد بارز فقر کامل و بی توجهی به حقوق انسانی است چرا که به سبب ساخت‌ و ساز غیرقانونی آنها مجبورند در خانه‌ای بدون شرایط رفاهی از جمله آب لوله‌کشی، برق و سایر ملزومات زندگی کنند.

ام کلثوم موذن افزود: چه‌طور می‌توان از زنی که در یک فضای ۱۲ متری زندگی، آشپزی و استحمام می‌کند توقع داشت در زمینه بهداشت وضعیت مناسبی داشته باشد.

وی گفت: زن مجبور است با استفاده از یک تشت یا چند آفتابه آب، بچه خود را در همان جائی که زندگی کرده و غذا می‌خورد استحمام کند و لذا می توان با تجسم این صحنه دریافت که زندگی در این مناطق چه معنایی دارد.

موذن افزود: از سویی در کنار همین فضا، دستشویی صحرایی وجود دارد که با اندکی وزش باد انگل‌ها و میکروب‌ها را در فضای منطقه پخش می‌کند که نه تنها سلامت خانواده بلکه دیگر شهروندان را تحت تأثیر قرار می دهد.

وی گفت: وجود بیماری‌های انگلی و پوستی در نوزادان نمونه بارز همین شرایط نامناسب بهداشت زنان نقاط حاشیه‌ای است که سلامت جامعه کودکان شهر را تهدید می‌کند.

مسئول دفتر حمایت از حقوق زنان و کودکان دادگستری سیستان و بلوچستان تاکید کرد: باید با برنامه‌ای دقیق حداقل‌های زندگی را به این زنان هدیه داد تا آنان بتوانند ذره‌ای از زندگی سایر زنان شهری را تجربه کنند.باید در این زمینه مسئولان چاره‌اندیشی کرده و با نگاهی به مظلومیت این زنان، روزنه‌ای از امید در آنان ایجاد کنند.

وی یادآور شد: ازدواج‌های ثبت نشده، فرزندان بی‌شناسنامه، وضعیت بد بهداشتی، بی‌سوادی و رعایت نشدن عدالت در حق زنان از مهم‌ترین مشکلات جامعه زنان در نقاط حاشیه‌ای شهر زاهدان است.

‌موذن گفت: اکنون اگر به زندان زاهدان بروید زنانی از نقاط حاشیه‌ای زاهدان که به سبب تامین نیازهای مالی رو به کارهای خلاف از جمله حمل مواد مخدر آورده‌اند دیده می‌شوند.

نداشتن سند مالکیت ادارات را از ارائه خدمات باز می دارد

مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب شهری سیستان و بلوچستان نداشتن سند مالکیت را یکی از مهمترین دلایل در عدم ارائه خدمات این شرکت به ساکنان حاشیه شهر زاهدان عنوان کرد و افزود: قوانین موجود اجازه واگذاری حق انشعاب آب را به واحدهای مسکونی فاقد سند نمی دهد و لذا این خلاء تاکنون بسیاری از واحدهای مسکونی را در حاشیه شهر از داشتن آب شرب بهداشتی محروم کرده است.

محسن میرادی گفت: متاسفانه در مناطق حاشیه ای شهر زاهدان انشعابات غیر مجاز متعددی از لوله های اصلی و شبکه توزیع گرفته می شود که این موضوع خود به آلودگی و مشکلات بهداشتی آب شرب دامن می زند.

وی افزود: برای حل این مشکل یا باید انشعاب موقت به این سکونتگاه ها اختصاص داده شود و یا مجوزی قانونی برای آنها صادر شود تا بتوان نسبت به ارائه اشتراک آب اقدام کرد.

توسعه حاشیه‌نشینی‌ در زاهدان باید متوقف شود

فرماندار زاهدان نیز گفت: باید هر چه زودتر روند گسترش سکونت‌گاه‌های غیررسمی و حاشیه‌نشین‌های شهر زاهدان متوقف تا از به وجود آمدن مشکلات در این زمینه جلوگیری شود.

عباسعلی ارجمندی افزود: باید به حاشیه شهر از دو رویکرد نگاه شود نخست قسمت‌هایی که قدمت دارد و دیگری قسمت‌هایی که در حال ایجاد حاشیه‌نشینی هستند که باید از هم تفکیک شوند.

وی گفت: قرار نیست هر جایی که سکونتگاه غیررسمی درست شود به آن امکانات و خدمات دهیم بلکه باید از گسترش و توسعه حاشیه‌نشینی جلوگیری و این روند افسار گسیخته را متوقف کرد.

فرماندار زاهدان افزود: اگر به مناطق حاشیه‌نشین خدمات ارائه شود به جای توقف به طورحتم شاهد توسعه آن خواهیم بود و لذا مشکلات بیشتری را به همراه خواهد داشت.

وی گفت: مناطق حاشیه‌نشین‌ با قدمت زیاد را باید باور کرده و برای توسعه فرهنگی و بهداشتی آن تلاش کنیم و از قسمت‌هایی که در حال ایجاد و توسعه است جلوگیری شود.

ارجمندی تاکید کرد: مشارکت مردمی برای رفع این مشکلات بسیار موثر است و از سازمان‌های غیر دولتی و NGOها استفاده کنیم زیرا آنها دارای هدف و انگیزه هستند و در حد توان و بضاعت می‌توانند به دولت کمک کنند.

امکانات شهر زاهدان با جمعیت آن متناسب نیست

معاون برنامه ریزی و اشتغال استاندار سیستان و بلوچستان نیز در این رابطه اظهار داشت: در سال ۱۳۷۲ سازمان برنامه و بودجه بر اساس طرح آمایش سرزمین به این نتیجه دست یافت که شهر زاهدان گنجایش جمعیت بیش از ۳۰۰ هزار نفر را ندارد.

غلامرضا مالکی افزود: این درحالی است که امکان جلوگیری از ورود مردم یا مهاجرت آنها به شهر زاهدان وجود نداشت و لذا جمعیت این شهر به سه برابر ظرفیت پیش بینی شده رسید و به دلیل اینکه امکانات شهری متناسب با جمعیت رشد نداشته است لذا شاهد برخی آسیب ها همچون حاشیه نشینی به شکل امروزه هستیم.

وی اظهار داشت: توانمند سازی و ایجاد امکانات در روستاها یکی از عوامل تاثیرگذار در جلوگیری از مهاجرت به شهرها است که پیش از این به دلیل عدم وجود سند راهبردی به این موضوع به جد پرداخته نشده بود.

مالکی گفت: برای بهبود شاخص های زندگی در مناطق حاشیه ای باید اشتغال را در اولویت قرار داده و پس از مهارت آموزی و توانمند سازی ساکنان حاشیه شهر به سمت بازاریابی برای فروش محصولات تولیدی آنها گام برداشت.

وی افزود: در همین راستا در ۹ محله سکونتگاه های غیر رسمی طرح توانمند سازی در حال اجرا است و از ۷ پروژه توانمند سازی زنان ۶ پروژه به تایید دفتر حمایت از حقوق بانوان ریاست جمهوری رسیده است.

معاون برنامه ریزی و اشتغال استاندار سیستان و بلوچستان همچنین از اجرای طرح توانمند سازی مناطق محروم و عشایری به عنوان یکی از طرح های پایلوت به منظور پیاده سازی در سیستان و بلوچستان یاد کرد.

پیش از این استاندار سیستان و بلوچستان در شورای مسکن استان با بیان اینکه بیشترین حاشیه نشینی استان در زاهدان است اظهار داشت: وسعت حاشیه نشینی استان یک نقطه بسیار تهدید آمیز است زیرا این جمعیت از حداقل ها برخوردار نیست و چنانچه در زمینه پایداری جمعیت روستایی تدبیر نشود بی شک باید شاهد حاشیه نشینی بیشتر شهرها باشیم.(مهر)

http://jamejamonline.ir/online/1742696866974511304/%D8%B2%D8%A7%D9%87%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%B1%DA%A9%D9%88%D8%B1%D8%AF%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%AD%D8%A7%D8%B4%DB%8C%D9%87-%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AA