توسعه بندر چابهار در جنوب شرقی ایران یکی از پروژه‌های مشترک تهران و دهلی‌نو است. هند می‌خواهد با بهره‌گیری از چابهار به بازار میانه بدون نیاز به پاکستان دست یابد و ایران هم به دنبال جذب سرمایه‌گذاری خارجی برای منطقه آزاد چابهار. اما سایه تحریم‌های احتمالی امریکا علیه تهران روند توسعه این بندر را کند کرده است.
مقامات ارشد ایران، افغانستان و هند پس از امضاء تفاهنامه چابهار. عکس- آرشیو
قرارداد مشارکت در توسعه بندر چابهار میان ایران و هند اردیبهشت ۹۴ امضاء شد. عباس آخوندی وزیر راه و شهرسازی ایران پس از امضاء این تفاهم نامه گفت که این قرارداد به منزله تفاهم ایران، افغانستان و هند برای ایجاد یک مسیر حمل و نقل میان سه کشور است.
چابهار هر چه که برای تهران، کابل و دهلی جذاب است و مؤثر، به زیان پاکستان و حتی چین در حمل و نقل منطقه‌ای است. هند می‌خواهد که با توسعه چابهار بدون اینکه به پاکستان نیازی داشته باشد، به بازار آسیای میانه و افغانستان دست یابد. افغانستان هم امیدوار است که در این پروژه خط راه آهن هرات به چابهار تکمیل شود و تهران نیز به دنبال جذب سرمایه برای بلوچستان به عنوان توسعه نیافته‌ترین منطقه ایران و افزایش نقش ویژه در حمل و نقل منطقه‌ای است.
به تازگی پکن و اسلام‌آباد برای توسعه بندر «گوادار» در فاصله ۱۰۰ کیلومتری چابهار به توافق رسیده‌اند و همین سبب شده است که نارندرا مودی، نخست وزیر هند از برنامه‌های سرمایه‌گذاری عظیم در چابهار رونمایی کند و کمک برای ساخت خطوط راه آهن، جاده و کارخانه‌های تولید کود شیمیایی به ارزش ۱۵ میلیارد دلار را به تهران پیشنهاد کند.
براساس گزارش منابع خبری چین برای توسعه بندر «گوادار» ۵۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کرده است. این در حالی است که مشاور وزیر راه و شهرسازی ایران ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۶ از عدم تامین منابع مالی برای توسعه بندر چابهار انتقاد کرد و گفت که تنها پروژه خط آهن با کسری ۲.۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری روبرو است.
مناقصه‌های بدون متقاضی
با گذشت بیش از ۲ سال از امضاء تفاهنامه تهران و دهلی برای توسعه چابهار، تامین منابع مالی و ماشین‌آلات صنعتی مورد نیاز در بندر چابهار با مشکل و مانع روبرو است و هراس از واشنگتن روند توسعه این بندر را که برای تهران و دهلی اهمیت ویژه‌ای دارد، کند کرده است.
به گفته محمد سعید‌نژاد معاون وزیر راه و شهرسازی ایران، هند در دو قرارداد جداگانه موظف به تأمین ۲۳۵ میلیون دلار اعتبار برای توسعه چابهار شده است. منابع مالی که تأمین آن با مشکل روبرو شده و کمتر شرکت بین‌المللی حاضر به شرکت در مناقصه‌های مرتبط با توسعه چابهار است.
خبرگزاری «رویترز» هم به نقل از مقام‌های هندی گزارش کرده است: هنوز ایران اقدامی برای دریافت ۱۵۰ میلیون دلار خط اعتباری تعهد شده از سوی دهلی انجام نداده است.
یک مقام دولتی هند که نامش افشاء نشده، به «رویترز» گفته است که ایران هنوز این وام را دریافت نکرده، چون به دلیل عدم وجود متقاضی برای تأمین تجهیزات و یا مشکلات بانکی مناقصه‌ای برگزار نشده است.
بر اساس گزارش «رویترز» ایران و هند از سپتامبر ۲۰۱۶ تاکنون سه مرحله مناقصه برای تأمین تجهیزات و ماشین‌آلات صنعتی مورد نیاز در پروژه بندر چابهار برگزار کرده‌اند و تنها یک شرکت چینی تأمین بخشی از ماشین‌آلات صنعتی را تعهد کرده است.
بندر چابهار به دلیل موقعیت ویژه جغرافیایی اهمیت ویژه‌ای برای ایران هند و ایران در حمل و نقل منطقه‌ای دارد.
شرکت‌های دولتی هندی که پروژه توسعه چابهار را به عهده دارند، گفته‌اند که هنوز حتی یک درخواست برای تأمین تجهیزاتی مانند جرثقیل‌ها و لیفتراک‌ها ارائه نشده است.
یک مقام هندی هم که نامش فاش نشده گفته است که اکنون وضعیت به گونه‌ای است که ما به دنبال تأمین کنندگان تجهیزات می‌دویم.
او گفته است که نخستین مناقصه در سپتامبر برگزار شد اما به دلیل نگرانی از تجدید تحریم‌ها متقاضیان محدودی را جلب کرد. به گفته او این نگرانی‌ها از ژانویه ۲۰۱۷ بیشتر شده است.
دو مقام هندی هم در اظهارنظرهای جداگانه گفته‌اند که گروه مهندسی سوئیسی «لیبهر» و «کانکرینز» و «کارگوتک » فنلاند به شرکت «ایندیا پورتس گلوبال» اعلام کرده‌اند «به دلیل ابهام بانک‌ها نسبت به سیاست‌های امریکا در خصوص مبادلات با ایران نمی‌توانند در مناقصه شرکت کنند.»
با این حال اما سوراب کومار سفیر هند در ایران به «رویترز» گفته است پروسه تأمین تجهیزات برای بندر چابهار در جریان است و ساخت بعضی از جرثقیل‌های سفارشی حداکثر ۲۰ ماه زمان می‌برد.
به گفته او مناقصه ها به دلایل مختلف مانند عدم رعایت خصوصیات فنی مجدداً برگزار شده و کانال‌های بانکی در ماه‌های گذشته تا حدودی بهبود یافته است.
سیاست‌های ترامپ علیه چابهار
مقامات هندی تردید بانک‌ها و شرکت‌های خارجی نسبت به رابطه تهران و واشنگتن و هراس از اعمال دوباره تحریم‌ها علیه ایران را از دلایل عدم تمایل آنان برای مشارکت در توسعه چابهار می‌دانند.
پس از لغو تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران، هند طی چند قرارداد ۵۰۰ میلیون دلار برای توسعه بندر چابهار متعهد شد. آنگونه که معاون وزیر راه و شهرسازی ایران پیش‌تر گفته است در یک فقره از این قراردادها هند موظف به تامین ۱۵۰ میلیون دلار سرمایه مالی به صورت فاینانس برای خرید تجهیزات توسعه چابهار شده است.
دونالد ترامپ، رییس جمهوری آمریکا در تبلیغات انتخاباتی خود از توافق هسته ای با ایران انتقاد کرد و از ژانویه ۲۰۱۷ زمانی که قدرت را به دست گرفت، ایران را به تهدیدی برای سایر کشورهای خاورمیانه متهم کرده است.
ترامپ توافق هسته ای میان ایران و شش قدرت جهانی را «بدترین توافقی که تاکنون صورت گرفته»، دانسته است. ابهام درباره سیاست آمریکا باعث تأخیرهای طولانی در قراردادهای ایران با شرکت‌های بین المللی برای توسعه میادین نفتی و خرید هواپیما شده است.
لغو تحریم های سازمان ملل و اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۶ تا حدودی دسترسی ایران به سیستم مالی بین المللی را فراهم کرد. اما بانک‌های بین‌المللی که در آمریکا حضور دارند به دلیل نگرانی از جریمه ناشی از نقض تحریم‌های یک جانبه واشنگتن علیه تهران که همچنان به قوت خود باقی است، تمایلی برای تسهیل توافق‌های ایران نشان نمی‌دهند.
گروهی از سناتورهای امریکایی خرداد ۱۳۹۵ و پس از امضاء «تفاهمنامه چابهار» میان ایران، هند و افغانستان اعلام کردند که جرئیات این قرارداد را با دقت بررسی خواهند کرد.
