مناظره غیرمستقیم سعید جلیلی، نماینده علی خامنه ای در شورای عالی امنیت با علی لاریجانی، رئيس مجلس و عباس عراقچی، معاون وزیر امورخارجه ایران درباره برجام نشان دهنده جدی شدن اختلاف نظرهای بالادستی درباره نوع واکنش ایران به تحریم های جدید آمریکاست.

طرح تحریم های ایران، روسیه و کره شمالی، ۶ مرداد به تصویب سنای آمریکا رسید. در این طرح ایران به دلیل توسعه موشک های بالستیک، حمایت از تروریسم و گروه های شبه نظامی و نقض حقوق بشرِ، تحریم شده است. بر اساس اعلام کاخ سفید، دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا نیز این طرح را امضا می کند.

اهمیت این جدال های لفظی از این نظر بالاست که سعید جلیلی و علی لاریجانی، هر دو عضو هیات نظارت بر برجام هستند و عباس عراقچی، رئیس ستاد پیگیری برجام است.

علی لاریجانی، رئيس مجلس ایران ۵ مرداد در گفتگو با خبرنگاران گفت تحریم های آمریکا «چیز جدیدی نبوده» و «تحریم هایی است که در گذشته وجود داشت.»

عباس عراقچی نیز دیشب در یک برنامه تلویزیونی گفت در قانون جدید تحریم آمریکا، «تحریم های جدیدی اضافه نشده، اشخاص را به لیست اضافه می کند، موضوع تحریم جدیدی را وضع نمی کند.»

او تصریح کرده است که در این زمینه گزارشی به هیات نظارت بر برجام داده شده است و «تا الان ظاهرا چنین برداشتی نداشته اند که اضافه شدن اشخاص به لیست تحریم ها وضع تحریم جدید است.»

به گفته عباس عراقچی، تحریم های جدید آمریکا برجام را نقض کرده ولی نقض فاحش برجام صورت نگرفته است. او گفته است بازگشت تحریم های لغو شده می تواند مصداق نقض فاحش برجام باشد و در این صورت واکنش ایران، «بازگشت سریع به مرحله غنی سازی» خواهد بود.

در مقابل این دیدگاه ها، سعید جلیلی اما در جلسه ای که در دفتر خودش برگزار کرده است، ضمن مخالفت با اظهارات لاریجانی و عراقچی گفته است: «طبق این تحریم، دستور اجرایی ۱۳۳۸۲ رئیس جمهور آمریکا در سال ۲۰۰۵ به یک قانون جدید تبدیل شده و علاوه بر آن تحریم های وسیع و جدید دیگری علیه ایران وضع شده است … معلوم نیست افرادی که ادعا می کنند این قانون، تحریم جدیدی محسوب نمی شود یا صرفا تجمیع تحریم های قبلی است، بر چه اساسی این صحبت را می کنند.»

سعید جلیلی قانون تحریم آمریکا را «سیاه چاله تحریم» توصیف کرده و گفته است: «برخی می گویند دشمن منتظر نقض برجام از سوی ماست و نباید به او بهانه داد. پس چرا الان که او نقض برجام می کند و بهانه ندارد، واقعیت رفتار دشمن تحریف می شود.»

این سخنان هم در واکنش به صحبت های عباس عراقچی بود که گفته بود دولت ترامپ در حال تلاش است که ایران از برجام خارج شود ولی «ما در زمین آقای ترامپ بازی نمی کنیم.»

سعید جلیلی توضیح نداده است که دقیقا ایران چه کاری می تواند در مقابله با آمریکا بکند ولی تلاش گسترده ای می کند که افکار عمومی و سیاستمداران ایرانی را قانع کند تحریم های جدیدی از سوی آمریکا وضع شده است.

اما چرا عبارت «تحریم جدید» مهم است. آیت الله خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران در تاریخ ۱۹مرداد۹۴ در نامه ای، ضمن تایید برجام، ۹ شرط را برای اجرایی شدن آن به مسئولان دولت ایران نوشت. در شرط شماره ۳، آمده است: «در سراسر دوره هشت ساله، وضع هرگونه تحریم در هر سطح و به هر بهانه ای (از جمله بهانه های تکراری و خودساخته تروریسم و حقوق بشر) توسط هر یک از کشورهای طرف مذاکرات، نقض برجام محسوب خواهد شد و دولت موظف است طبق بند ۳ مصوبه مجلس، اقدام های لازم را انجام دهد و فعالیت های برجام را متوقف کند.»

بر اساس بند ۳ طرح «اقدام متناسب و متقابل دولت جمهوری اسلامی ایران در اجرای برجام» که ۲۱مهرماه۹۴ به تصویب مجلس رسیده، دولت ایران موظف است در صورت «عدم پایبندی طرف مقابل در زمینه لغو موثر تحریم ها یا بازگرداندن تحریم های لغو شده و یا وضع تحریم تحت هر عنوان دیگر»، «همکاری داوطلبانه را متوقف کند» و «ظرف دوسال ظرفیت غنی سازی کشور را به ۱۹۰هزار سو افزایش دهد.» با این حال در مصوبه مجلس ایران، شورای عالی امنیت ملی مرجع رسیدگی به این موضوع تعیین شده است. به عبارت دقیق تر، چنین مکانیسمی خودکار نیست. باید شورای عالی امنیت ملی در این زمینه تصمیم گیری کندِ، این تصمیم توسط رهبر تایید و توسط دولت اجرا شود.

در حال حاضر به نظر نمی رسد اکثریت اعضای هیات نظارت بر برجام یا شورای عالی امنیت ملی ایران موافق چنین تصمیماتی باشند. مهم ترین واکنشی که عباس عراقچی به آن اشاره کرده، «طرح مقابله با اقدامات ماجراجویانه و تروریستی آمریکا در منطقه» است. کلیات این طرح ۲۷تیرماه۹۶ به تصویب مجلس رسیده است. بر اساس این تحریم، ایران اقدام به تحریم افرادی می کند که با دولت آمریکا در زمینه هایی چون نقض حقوق بشر، حمایت از تروریسم و یا اقدام علیه منافع ایران همکاری کرده باشند. همچنین دولت ایران موظف شده مبلغ هزار میلیارد تومان به ستاد کل نیروهای مسلح ایران برای توسعه برنامه موشکی و هزار میلیارد تومان به سپاه قدس برای مبارزه با تروریسم اختصاص دهد.

عباس عراقچی در گفتگوی دیشب با تلویزیون حکومت ایران تلویحا تایید کرده که مصوبه مجلس ایران برای تحریم آمریکایی ها سمبلیک است. به همین جهت فعلا به نظر می رسد مهم ترین پاسخ ایران به تحریم ها و اقدامات دولت ترامپ، ۲هزار میلیارد تومان خرج روی دست دولت روحانی گذاشته است که به طور عمده به سپاه و سپاه قدس پرداخته می شود.