آیا مطابق قوانین بین المللی رفراندوم کوردستان قانونی است؟
پرسش در مورد اینکه آیا یک شبه-دولت (sub-state) امکان اعلام استقلال داشتە باشد ، بطور مشخص توسط دادگاه بین المللی در نظریه مشورتی کوزوو مطرح شد. در سال ٢٠٠٨، دولت موقت کوزوو به طور یکجانبه اعلام استقلال کرد و صربستان مخالفت خود را بیان نمود که این اقدام نقص قوانین بین المللی میباشد. بنا بر درخواست صربستان، مجمع عمومی سازمان ملل این مساله را به دیوان بین المللی ارجاع داد. دیوان دادگستری بین المللی دو سال بعد در سال ٢٠١٠، دیدگاه مشورتی خود را اعلام کرد.
دادگاه تصریح کرد که “ قانون عمومی بین المللی هیچ منعی برای اعلان استقلال ندارد” .
کوردستان در ٢۵ سپتامبر ٢٠١٧ رفراندومی جهت این پرسش که آیا مردم تمایل دارند کوردستان تبدیل به یک کشور مستقل شود برگزار میکند.
جمعی از مفسران به این مسئله پرداخته اند که آیا کوردستان حق تشکیل یک دولت مستقل دارد و آیا مطالبات سیاسی او علیه عراق قانونی است یا خیر. این نوشتار در مورد اهمیت مخالفت عراق و آیا برگزاری رفراندوم و اعلام استقلال تحت قوانین بین المللی منع میشود، پرسش میکند.
پرسش در مورد اینکه آیا یک شبه-دولت (sub-state) امکان اعلام استقلال داشتە باشد ، بطور مشخص توسط دادگاه بین المللی در نظریه مشورتی کوزوو مطرح شد. در سال ٢٠٠٨، دولت موقت کوزوو به طور یکجانبه اعلام استقلال کرد و صربستان مخالفت خود را بیان نمود که این اقدام نقص قوانین بین المللی میباشد. بنا بر درخواست صربستان، مجمع عمومی سازمان ملل این مساله را به دیوان بین المللی ارجاع داد. دیوان دادگستری بین المللی دو سال بعد در سال ٢٠١٠، دیدگاه مشورتی خود را اعلام کرد.
دادگاه تصریح کرد که “ قانون عمومی بین المللی هیچ منعی برای اعلان استقلال ندارد” . مشخصا ، دادگاه تصریح کرد که اعلام یک جانبه کوزوو از استقلال صربستان حقوق بین الملل را نقض نمی کند. استدلال دادگاه بر اساس بررسی عرف بین ملل (بین کشورهای) قرن هجدهم و بیستم بوده که هیچ ممنوعیت اعلان استقلال یک جانبەایی را نشان نمیدهد.
دوم، دادگاه دریافت که اعلامیه استقلال یک شبه-دولت ممکن است تحت شرایط محدودکننده بین المللی ،همانند قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل یا سایر مواردخاص آن ممنوع باشد. به عنوان مثال، قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد به طور قانونی اعلامیه های استقلال توسط رودزیا جنوبی، قبرس و جمهوری سریپکا را رد کرد. در مورد کوردستان، چنین قطعنامه ای یا لایحەی خاص (که مانع باشد) وجود ندارد.
سوم و مهمتر از همه، دادگاه تصریح کرد که اصل یکپارچگی ارضی “ به حوزه روابط بین دولتها محدود می شود “ و در نتیجه، توانایی یک شبه-دولت را برای اعلام استقلال ممنوع نمی کند.
در صورت ارجاع به دادگاه بین المللی در مورد اعلام استقلال، با توجه به این که رفراندوم کوردستان مقدمه ای برای اعلام استقلال است، تحت پوشش همان قانون خواهد گرفت. در واقع، یک نظر مخالف در مورد کوزوو استدلال نمود که کوزوو باید پیش از اعلام استقلال ، همه پرسی برای ارزیابی اراده مردم انجام میداد.
اهمیت مخالفت عراق به چه میزان است ؟
در طول قرن گذشته تعداد قابل توجهی از شبه-دولت ها رفراندوم جهت استقلال برگزار کردەاند. بین سال های ١٩٠۵ و ١٩٩١، ۵٢ شبه-دولت رفراندوم استقلال برگزار کردەاند. از سال ١٩٩١ به بعد هم ۵٣ رفراندوم برای استقلال برگزار شده که در مجموع ١٠۵ مورد بوده است. علاوه بر کوردستان، سه رفراندوم تا پایان سال ٢٠١٩ انجام میگیرد (کاتالونیا، کالدونیای جدید، Bougainville).
از ۵٣ رفراندوم از سال ١٩٩١ تاکنون ، ٢۶ مورد بدون رضایت دولت ملی بودە است. جالب توجه است، بسیاری از شبه-دولت ها که رفراندوم را بدون رضایت دولتهای ملی برگزیدند، در نهایت به استقلال رسیدەاند. به عنوان مثال، تمام شبه-دولتهایی که قبلا عضو اتحاد جماهیر شوروی بودند بدون رضایت اتحاد جماهیر شوروی رفراندوم استقلال برگزار کردند و اتحاد شوروی با اعلامیه های استقلال همگی مخالفت کرد. همه آنها اکنون دولت مستقل هستند(و همگی رابطه سیاسی با روسیه فعلی دارند-م) .
به همین ترتیب، چهار ایالت که قبلا عضو اتحادیه یوگوسلاوی بودند، جهت رفراندوم استقلال خود، مورد مخالفت یوگسلاوی قرار گرفتند، همه آنها اکنون دولت مستقل هستند. در مورد کوزوو، تا به امروز با وجود مخالفتهای مداوم صربستان ، ١١١ کشور کوزوو را به عنوان یک کشور مستقل به رسمیت شناختەاند.
در صورتی که نتیجه رفراندوم کوردستان به نفع استقلال باشد، گام های بعدی شامل مذاکرات با بغداد میباشد و اگر کوردستان پس از مذاکرات هنوز تمایل به استقلال داشتە باشد، ارزیابی این که آیا کوردستان مطابق معیارهای قانون بین المللی حرکت کردە و فرایند به رسمیت شناختن این کشور ، توسط جامعه بین المللی صورت میگیرد. مهم است در نظر داشته باشید که بر خلاف باور غلط عمومی ، چون کوردستان هنوز طبق این فرایند حرکت می کند، لذا مرحله اولیه برگزاری رفراندوم جهت استقلال با قوانین بین المللی متناقض نیست.
دکتر پل ویلیامز ربکا ای. گرزیر استاد در رشته حقوق و روابط بین الملل در دانشگاه آمریکاست و یکی از بنیانگذاران گروه حقوق بین الملل و سیاست عمومی (PILPG) است. او متخصص برجسته جهان در مذاکرات صلح، پیش نویس قانون اساسی پس از جنگ و تعقیب جنایات جنگی است. در دوران حرفەای خود بیش از دو دهه مذاکرات صلح و قانون اساسی منعقد کرده است.
مارگاس جی دای مشاور ارشد در گروه حقوق و حقوق بین الملل عمومی است که در امور عراق، سودان، سوریه و یمن مشغول به کار است. خانم روز پیش از آن معاون اجرایی دیبولد نیکسدورف، یک شرکت حقوقی جونز روز و استادیار در دانشکده حقوق دانشگاه Case Western میباشد. او دکترای حقوق خود را از دانشکده حقوق دانشگاه Case Western اخذ کردە است.
مترجم: د. پژواک کوکبیان
