عکس از یک برنامه نمایشی سازمان عفو بین الملل برای اعتراض به ازدواج کودکانفتوای آیتالله ناصر مکارم شیرازی درباره “مفاسد” ازدواج کودکان این بحث را در ایران داغ کرده است. نمایندگان زن مجلس هم برای بالا بردن سن ازدواج به تکاپو افتاد‌ه‌اند.
برخی نمایندگان مجلس می‌گویند که ازدواج دختران در سنین پایین (زیر ۱۳ سال) مشکلی ناشی از “فقر فرهنگی و اقتصادی” است، اما از سوی دیگر برخی بر مبنای سنت‌های اسلامی دختران ۹ ساله را بالغ و آماده ازدواج تلقی می‌کنند.
بنا به آمار منابع مختلف ازدواج کودکان مساله‌ای است که عموما دختران درگیر آن هستند و نه پسران؛ پدیده‌ای که رواج آن در مناطق فقیرنشین روستایی جهان بیشتر از مناطق دیگر است.
مطابق آمار یونیسف در سراسر جهان هر روز به طور متوسط ۳۹ هزار دختر زیر ۱۸ سال ازدواج می‌کنند. در ایران در هر سال حدود همین تعداد دختر زیر ۱۵ سال ازدواج می‌کنند، ازدواجی که یونیسف آن را نقض حقوق بشر می‌داند.
البته کنوانسیون حقوق کودک مستقیما ازدواج کودکان را منع نمی‌کند. با این حال این میثاق بین المللی، که ایران هم عضو آن است، دعوت به ترک سنت‌هایی می‌کند که ممکن است سلامت جسمی و روحی کودک را به خطر بیندازند.
در بسیاری از کشورها سن قانونی ازدواج ۱۸ یا ۲۱ سال است. البته در کشورهای زیادی هم دختران و پسران ۱۵ یا ۱۶ سال به بالا تحت شرایطی می‌توانند ازدواج کنند. مثلا در انگلستان و ولز در صورت رضایت هم پدر و هم مادر هر دو طرف، یک دختر و پسر بین ۱۶ تا ۱۸ سال می‌توانند با هم ازدواج کنند.
ایران یکی از معدود کشورهایی است که در آن قانون ازدواج دختران کوچکتر از ۱۵ سال را مجاز می‌داند. در ایران سن قانونی ازدواج برای دختران ۱۳ سال است. به جز این در صورت اجازه پدر، “به شرط مصلحت، با تشخیص دادگاه صالح” می‌توان مقدمات ازدواج دختران کوچکتر از ۱۳ سال را هم فراهم کرد.
در یک دهه اخیر مجموعا نزدیک به ۴۰۰ هزار دختر زیر ۱۵ سال در ایران ازدواج کرده‌اند.
از نظر سازمان ملل دخترانی که زیر ۱۸ سال ازدواج می‌کنند در معرض از دست دادن حقوقی مثل تحصیل، مصونیت از اجبار و مصونیت از آزار هستند.
علی کاظمی، قاضی دادگستری و رئیس اداره مطالعات حقوقی قوه قضاییه ایران، توضیح می‌دهد کودک در مواردی شرایط لازم را برای گرفتن حقوق خود ندارد یا اساسا بنا به قانون از حقوقی محروم است. به عنوان مثال یک فرد زیر ۱۸ سال مجاز به ارائه دادخواست نیست و پس در صورت اختلاف خانوادگی برای مراجعه به نهادهای قضایی با مشکل مواجه است.
همچنین کودک نمی‌تواند مستقلا حساب بانکی باز کند و این یعنی دختر زیر ۱۸ سالی که ازدواج کند کنترلی بر امور مالی خود ندارد.
افزایش سهم ازدواج دختران زیر ۱۵ سال
یونیسف و صندوق جمعیت سازمان ملل فقر را یکی از عوامل اصلی ازدواج کودکان می‌دانند و در عین حال یونیسف می‌گوید محدودیت ازدواج کودکان می‌تواند یکی از راه‌های شکستن چرخه فقر در خانواده‌های روستایی باشد، چرا که در این صورت دختر جوان به جای ازدواج و خانه‌داری می‌تواند تحصیل کند و مشارکت اجتماعی و اقتصادی بالایی داشته باشد.
شهیندخت مولاوردی، معاون رئیس جمهور در امور زنان و خانواده هم فقر را عامل اصلی ازدواج در سنین پایین می‌داند. خانم مولاوردی می‌گوید در این زمینه با آماری “نگران کننده” مواجه بوده است.
پس از سال‌های ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۰، که متولدان انفجار جمعیت آغاز دهه ۱۳۶۰ ازدواج کردند، آمار کلی ازدواج در ایران روندی نزولی داشته است.
آمار ازدواج دختران در گروه سنی ۱۵ تا ۱۹ سال هم پایین آمده است.
و این فقط تعداد ازدواج‌های دختران گروه سنی ۱۵ تا ۱۹ سال نیست که پایین آمده، بلکه سهم این گروه نیز از کل ازدواجها، از بالای ۴۰ درصد در سال ۱۳۸۳ به زیر ۳۰ درصد در سال ۱۳۹۴ رسیده است. روندی که با روند عمومی افزایش سن متوسط ازدواج در ایران همخوانی دارد.
اما مساله جدی‌تر از ازدواج دختران ۱۵ تا ۱۸ ساله، ازدواج دخترانی است که زیر ۱۵ سال دارند.
آمار ازدواج دختران زیر ۱۵ سال در سال‌های اخیر نوسان چندانی نداشته، و با وجود کاهش تعداد ازدواجها و پایین آمدن سهم گروه ۱۵ تا ۱۹ سال، در یک دهه اخیر سهم دختران زیر ۱۵ سال از کل ازدواجها حدود یک درصد بالا رفته و از بالای ۴ درصد در دهه ۱۳۸۰، به بالای ۵ درصد در ۱۳۹۱ به بعد رسیده است.
حسن نوروزی، سخنگوی کمیسیون قضایی مجلس ایران، می‌گوید بیشتر ازدواج‌های زیر ۱۵ سال در استان‌های مرزی انجام می‌شوند؛ استان‌هایی مثل سیستان و بلوچستان، که از مناطق محروم و فقیر ایران محسوب می‌شود.
سعید معیدفر، جامعه شناس، معتقد است: ” گسترش فقر و نابرابری های اجتماعی به بالا رفتن نرخ ازدواج در کودکان منجر می شود.”
با پذیرفتن نقش محوری فقر در گسترش ازدواج کودکان، می‌توان تصور کرد که فقیرتر شدن فقرا در ایران، از پس از حذف یارانه‌ها، یکی از دلایل بالا رفتن سهم ازدواج دختران زیر ۱۵۵ سال بوده باشد.
‘ممکن است به فساد بیفتند’
یکی از نگرانی‌های نمایندگان مجلس درباره ازدواج دختران زیر ۱۵ سال تخلفات دفترخانه‌هایی است که ازدواج دختران زیر ۱۳ سال را بدون اجازه دادگاه ثبت می‌کنند.
به جز این محمد کاظمی می‌گوید: “در برخی موارد برای ازدواج دختران کم‌سن صیغه ۹۹ ساله خوانده می‌شود، چراکه این امر نیازمند اجازه‌نامه از دادگاه هم نیست.”
استوار بودن قوانین ازدواج بر مبانی شرع اسلام تغییر آنها را در حکومت اسلامی ایران پیچیده می‌کند.
زهرا سجادی، دبیر مجمع زنان فرهیخته انقلاب اسلامی، با رایزنی با روحانیان برجسته برای افزایش سن ازدواج مخالف است.
خانم سجادی به فارس گفته است در مناطقی مثل خوزستان و هرمزگان دختران و پسران “بلوغ زودربلوغ زودرس دارند و شرایطی وجود دارد که توانمندی‌های بیشتری را حتی از نظر اقتصادی دارا هستند” و این آنها را برای ازدواج مهیا می‌کند. او گفته است برای چنین افرادی “در صورتی که شرایط ازدواج برای او فراهم نشود ممکن است به فساد بیفتد.”
جنبه شرعی و اسلامی قوانین مربوط به ازدواج و خانواده، در کنار سیاست‌های جمعیتی مورد نظر آیتالله خامنه‌ای، احتمالا باعث می‌شود که گروهی از طرفداران حکومت در برابر بالا بردن سن ازدواج مقاومت کنند.
زینب در ۱۷ سالگی با پسرعموی ۱۲ ساله‌اش بهزاد ازدواج کرد‘مفاسدی دارد’
با این همه آیتالله مکارم شیرازی، درباره ازدواج دختران زیر ۱۳ سال گفته است که “در گذشته این اجازه به اولیاء داده میشد که حتی برای صغیر همسری انتخاب کنند و معمولا مشکلی ایجاد نمی شد”.
اما او افزوده: “ولی در عصر و زمان ما عملا ثابت شده است که این ازدواج ها به مصلحت دخترها و پسرها نیست و دارای مفاسدی است و با توجه به اینکه غبطه و مصلحت باید رعایت شود این گونه ازدواجها باطل است و اعتباری ندارد.”
برخی نمایندگان مجلس از فتوای آیتالله مکارم استقبال کردهانداین فتوای آیتالله مکارم شیرازی واکنش‌های مختلفی را به دنبال داشته است.
نمایندگان پیگیر بالا بردن سن ازدواج از آن استقبال کرده‌اند. فاطمه ذوالقدر، نماینده اصلاح طلب تهران در مجلس از آیتالله مکارم شیرازی تشکر کرده و فتوای او را “نشانه پویایی فقه جعفری” دانسته است.
خانم ذوالقدر و چند نفر از نمایندگان ممنوعیت ازدواج زیر ۱۳ سال را کافی نمی‌دانند و با طرحی به دنبال بالا بردن سن قانونی ازدواج در ایران هستند.
محمد کاظمی، نماینده اصلاح طلب ملایر معتقد است که “مجوز شرعی” روحانیانی مثل آیتالله مکارم شیرازی و تصمیم‌گیری مجمع تشخیص مصلحت نظام “تنها راهکار اصلاح وضعیت موجود است”.
استدلال منتقدان این است که ازدواج در سنین پایین هم به لحاظ فردی و هم به لحاظ اجتماعی آسیب‌های بالقوه زیادی دارد و امکان قانونی ازدواج در سن پایین به برخی مشکلات دامن می‌زند.
محمد کاظمی می‌گوید: “پدری که به دنبال تامین مواد مخدر خود باشد به راحتی اجازه ازدواج دختر خود را در سن پایین می‌دهد، در واقع می توان گفت دختر خود را می فروشد.”
ثریا عزیزپناه، از انجمن حمایت از حقوق کودکان، می‌گوید: “اگر کودک دچار آسیب‌هایی همچون تجربه زودهنگام جنسی، بارداری و زایمان زودهنگام یا تحمل خشونت از طرف همسر یا افراد خانواده وی شود، به طور قطع این موضوع منتهی به آسیب‌های جدی می‌شود که براساس آن ممکن است کودک-همسر یا کودک-مادر به خود یا دیگران آسیب‌های جدی وارد کند.”
آسیب‌هایی که به گفته خانم عزیزپناه می‌تواند به تمام جامعه ایران تسری یابد.
http://www.bbc.com/persian/iran-features-38380839
